O trzech postaciach ideologii estetycznej w twórczości Czesława Miłosza: metalepsa, synekdocha, mimesis

Przedmiotem rozprawy doktorskiej jest przedstawienie napięcia między dyskursywnymi próbami stabilizacji tekstu a kwestionującą stabilność, nieusuwalną z tekstu praktyką stylistyczną, która, z drugiej strony, umożliwia podejmowanie owych prób – w wybranych dziełach Czesława Miłosza. Ideologia estetyczna niesie konsekwencje dla niemal każdego aktu lektury i dla każdego aspektu obcowania z dziełem. Krytyczna analiza czytania sprawia, że fundamentalne dla badania tekstu pojęcia tracą bezpowrotnie swoją esencjalność. Takie zjawiska jak podmiot, mimesis, autobiografia, całość okazują się figurami negocjowanymi (ale nie dowolnymi) w akcie pisanie i lektury. Rozdział pierwszy definiuje przedmiot rozprawy i opisuje moje stanowisko metodologiczne. Rozważania teoretyczne poza przywołaniem poglądów de Mana i pokrewnych mu badaczy oraz filozofów wycinkowo nawiązują do prac polskich literaturoznawców. Przedmiotem rozdziału drugiego jest retoryczna analiza konstytucji podmiotu za pomocą działania figury metalepsis (wyprowadzonej z prac Blooma i Spivak) oraz analiza dynamicznej relacji podmiot-przedmiot (Rodzinna Europa, Widzenia nad Zatoką San Francisco). Efektem ubocznym analizy jest dekonstrukcja autobiografizmu (Rodzinna Europa) oraz szkicowa propozycja poszerzenia zjawiska autobiograficzności w ujęciu de Mana (autobiografia jako prozopopeja) o figurę metalepsis. W rozdziale trzecim krytycznie analizuję przejawy synekdochicznego scalania tekstu w lekturze Miłosza w dwóch rożnych wariantach: po pierwsze, jako próbę poszerzenia modelu językowego o dziedzinę zewnątrzjęzykową (teologia) – Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada; po drugie, jako metonimiczne budowanie autorytetu autora – Ziemia Ulro. Synekdocha w każdym z wariantów pełni inną rolę, jednakże wspólny dla obu jest mechanizm uprzestrzennienia (sensu), odczasowienia znaku językowego (symbol versus alegoria) opisany przez de Mana. W trakcie wywodu dokonuję krytyki interpretacji Ziemi Ulro umieszczających dzieło Miłosza w kontekście Heideggerowskiej kategorii „zadomowienia”. Rozdział czwarty jest polemiką z „epifanijnymi” odczytaniami Miłosza, których najbardziej rozwinięty przejaw widzę w pracach Ryszarda Nycza opisujących wzniosły mimetyzm późnych utworów poety. Rozdział ten zbiera rezultaty poprzednich i ujawnia nierozstrzygalności lektury Miłosza, które nie pozwalają na ostateczne ukonstytuowanie się wzniosłej mimesis wbrew rozpowszechnionym interpretacjom.