Między ludzkim a nieludzkim. Etyka Giorgia Agambena i jej antropologiczne podstawy.

Rozprawa ma na celu podjęcie pytania o to, jak zmienia się filozoficzny wizerunek pomiotu ludzkiego w obliczu zachwiania paradygmatu antropocentrycznego i kryzysu podmiotowości. Staram się dotrzeć do odpowiedzi poprzez namysł nad tytułowymi kategoriami tego, co „ludzkie” oraz tego, co „nieludzkie”. Kategorie te nie zostają potraktowane jako opozycyjne. Przeciwnie, badam, w jaki sposób krzyżują się one ze sobą, wzajemnie przenikają i układają w hybrydyczne konstelacje, pozwalając na wyłonienie się podmiotu usytuowanego w nieuchronnej bliskości i splątaniu z tym, co „nieludzkie” – z tym, co technologiczne, zwierzęce, naturalne, dyskursywne, wykluczone, z mechanizmami władzy, języka i ekonomii. Rozpoznawszy, w jaki sposób siły te przekraczają go, fundują, zmieniają i formują, podmiot taki poszukuje nowych sposobów bycia i orientowania się w świecie. Giorgio Agamben jest jednym z filozofów, którzy podejmują się zadania przemyślenia swoistej topografii, która wytyczana jest przez to, co „ludzkie” i to, co „nieludzkie”. Jego krytyka tradycyjnych formuł człowieczeństwa (opartych na takich kategoriach jak godność, rozumność, świętość życia ludzkiego czy mowa) oraz krytyczna rewizja, jakiej poddaje klasyczne pojęcia etyczne i polityczne, stanowią krok na drodze ku ontologii nowego podmiotu: podmiotu eksperymentalnego, ludzko-nieludzkiego, zwielokrotnionego i otwartego ku potencjalności. Rozprawa ma za główny cel zbadanie, jakiego rodzaju projekt etyczny wyrasta z takiego przeformułowania podmiotowości ludzkiej. Mając za przewodnika myśli Giorgia Agambena, pytam o to, jakiego rodzaju odpowiedzialność wobec innych, zarówno tych „ludzkich”, jak i „pozaludzkich”, ciąży na post-człowieku – na tym, który rozpoznaje swoją nieusuwalną obecność w świecie skomponowanym z innych bytów; jakie sposoby bycia razem, typy wspólnoty i formy współpracy staną się możliwe, jeśli porzucimy przekonanie o uprzywilejowanej pozycji człowieka w świecie, a w jego miejsce zobaczymy w człowieku to, co od początku relacyjne, wystawione na świat, ludzko-nieludzkie? Jakie „przestrzenie etyczności” staną się dostępne jeśli rozpoznamy mechanizmy wykluczenia obecne w odziedziczonych modelach podmiotowości ludzkiej i sposobach definiowania pojęcia „człowiek”?; jakie sposoby i formy życia, jaka polityka będą mogły się wówczas wyłonić? Stawiam tezę, że taka rekonceptualizacja podmiotu, w której nie sytuuje on się w pełni ani po stronie „ludzkiego”, ani też „nieludzkiego”, lecz raczej w pewnym obszarze pojawiającym się „pomiędzy” nimi, pozwala na wyłonienie się nowych propozycji etycznych i politycznych. Podważenie tradycji humanistycznej, która opiera się na odróżnieniu „ludzkiego” od „nieludzkiego”, daje szansę na zbudowanie nowych definicji człowieczeństwa i formuł współ-bycia z innymi, tym samym niosąc nadzieję na powstrzymanie logiki dominacji i podporządkowania (której podlegają ci, którzy określeni są mianem „nie-ludzi”) i wykluczenia (tych, którzy zostali uznani za „nie w pełni” ludzi).

In my doctoral thesis, I pose a question about how philosophical models of the human subject shifted in the wake of the fall of the anthropocentric paradigm and the crisis of the subject. I intend to address this question by analyzing two categories: “the human” and “the nonhuman”. These categories are not treated as binary opposites. On the contrary, I analyze their intertwinement, interrelations, and the ways in which they form hybrid constellations. Their intersections allow for an emergence of the kind of subject that is always already situated in proximity with the “nonhuman” – i.e. the technological; animal; natural; discursive; excluded; and the mechanisms of power, language, and economy. Having recognized that the aforementioned factors constitute, form, and transform the human subject, the subject searches for new modes of being in the world and orienting themselves within it. Giorgio Agamben is one of the philosophers who has undertaken the task to re-think the topography which is mapped by the entanglements of “the human” and “the nonhuman”. His prominent critique of the dominant formulae of the human subject (which are grounded in categories such as dignity, rationality, sacredness of the human life, language, etc.) and a critical revision of the traditional ethical and political concepts pave the way for an ontology of the new subject: the experimental, human-nonhuman, multiplied subject which is open towards their potentiality. The dissertation’s main goal is to analyze the ethical projects that emerge from such a reformulation of the human subjectivity. With Giorgio Agamben’s philosophy to guide me, I explore the following questions: what kind of responsibility lies with the “post-humans” – the ones who recognize their irrevocable involvement in the world composed of other – human and nonhuman – beings? What ways of being-together, forms of community and collaboration will become possible if we abandon the privileged place we have granted the human, and instead see the human as relational, exposed to the world, and not “all too human”? What spheres of ethicality will become accessible if we uncover the mechanisms of exclusion inherent to the models of the human subject and definitions of the human that we inherited from the past? What praxes and forms of life, what kind of politics will then come into existence? I claim that such a conceptualization of the subject in which the subject is located “between the human and nonhuman”, without belonging fully to either of these realms, opens up a possibility of new ethical and political propositions. Challenging the humanist tradition, which is based on the human/nonhuman division, constitutes a chance to construct more inclusive formulae of humanity and coexistence with the others. In this, in particular, a new hope to stop the logics of domination and subjugation (of the non-humans) and exclusion (of those who are “not enough human”) can be placed.