Wyszków nad Liwcem Ossolińskich – modelowe założenie urbanistyczne schyłku baroku na pograniczu Mazowsza i Podlasia: kościół parafialny (proj. Tommaso Bellotti II?) na tle panoramy architektury sakralnej regionu, zespół kapliczek przydrożnych, pałac (proj. Jakub Fontana?).

Kościół parafialny w Wyszkowie nad Liwcem to ufundowana w 1788 r. przez Aleksandra Macieja Ossolińskiego późnobarokowa świątynia ścienno filarowa o architekturze czerpiącej z najlepszych, post-tylmanowskich wzorów warszawskich. Jego fasada łączy w sobie cechy typów: półtorakondygnacjowego i tzw. kapucyńskiego. Na podstawie porównawczych analiz formalno-stylowych udało się ustalić jej potencjalnego architekta - działającego w stolicy Valsoldczyka, Tommaso Bellottiego II (lata życia: przed 1710–1786). Był on autorem takich realizacji jak kościoły: franciszkanów reformatów w Miedniewicach, kościół szpitalny bernardynek w Brzezinach czy korpus świątyni parafialnej w Tykocinie. Zwłaszcza dwa pierwsze przejawiają z omawianym w pracy obiektem wiele analogii, należących do zasobu charakterystycznych dla tego architekta środków formalnych. Inne cechy, łączące na pozór kościół w Wyszkowie z takimi twórcami jak Antonio Solari czy Giuseppe Giacomo Fontana wynikają z ich obiegowości w tamtym czasie lub wzajemnej inspiracji. Utrzymane w stylistyce Zopfstilu (rokoko-klasycyzmu) wyposażenie wyszkowskiego kościoła zdaje się pochodzić z anonimowego warsztatu działającego w Siedlcach i okolicach, być może realizującego projekty architekta Stanisława Zawadzkiego i powstało najprawdopodobniej ok. 1795 r. Najbliższe Wyszkowowi są zdecydowanie snycerskie rzeźby zdobiące nadbudowę chrzcielnicy w kościele pielgrzymkowym marianów w Skórcu, ale inne elementy wyposażenia analizowanej świątyni także znajdują w okolicach swoje odpowiedniki. Przekształcona z inicjatywy Ossolińskich siatka urbanistyczna Wyszkowa reprezentuje typowe cechy XVIII-wiecznej siedziby magnackiej, takie jak: osiowość, regularność, malowniczość czy stosowanie dominant architektonicznych. Przejęto tu także, znany z Tykocina, model flankowania fasady smukłymi wieżami-dzwonnicami oraz podłużny, trapezoidalny kształt rynku miejskiego. Wyszkowskie założenie urbanistyczne dopełnia zespół kapliczek przydrożnych, których oryginalne, trójboczne formy odwołują się do twórczości architekta Paolo Antonia Fontany oraz pałac, któremu najbliżej zaś do środkowego ryzalitu pałacu Sanguszków w Zasławiu, projektu Jakuba Fontany.

The parish church in Wyszków-on-Liwiec, funded by Aleksander Maciej Ossoliński, a great sword-bearer of Lithuania, in 1788, is a wall-pillar construction drawing on the best examples of Warsaw’s Thieleman van Gameren-influenced sacral architecture. Its facade combines two popular by that time models: origintaing in Rome one-and-a-half-storey and pseudo-palladian Capuchin. Based on a formal analysis the author managed to determine the church’s probable architect – born in Valsloda, Lombardy, working in the Kingdom of Poland’s capital, Tommaso Bellotti II (before 1710–1786). He was the architect of such churches as: Reformed Franciscans’ in Miedniewice, Bernardin nuns’ in Brzeziny or the nave of the parish church in Tykocin. Especially the first two display many similarities in usage of architectural means of expression with the discussed object. Other features of the Wyszków church, seemingly connecting it with other architects like Antonio Solari or Giuseppe Giacomo Fontana, result from their circulatory character or the artists’ mutual inspirations. The Wyszków church’s Zopfstil (rococo-classicist) equipment (created probably around 1795) seems to originate from an anonymous workshop active in Siedlce and nearby settlements, which perhaps used to carry out architect Stanisław Zawadzki’s designs. The closest to Wyszków are the wooden sculptures from the baptismal font in Marian Fathers’ pilgrimage church in Skórzec, however other pieces of the equipment also find their equivalents in neighbouring churches. The town’s urban layout, also reorganised by the Ossoliński family, represents such typical features of 18th-century magnate residence as: utilization of axes, regularity, picturesqueness and architectural dominants. Another characteristic is implementation of flanking the chruch’s facade with two towers-belfries subordinating the space of the trapezoidal town square – a motif taken most probably from Tykocin. Wyszków’s urban grid is complemented by a group of three-sided roadside shrines whose forms refer to the work of the architect Paolo Antonio Fontana, and a palace whose closest analogy is the central avant-corps of the Sanguszko palace in Zasław, designed by Jakub Fontana.