Wizualne konstruowanie tożsamości w polskiej przestrzeni publicznej po 1989 roku

Rozprawa poświęcona jest roli wizualności w kształtowaniu tożsamości w polskiej przestrzeni publicznej po 1989 roku. Projekt skupia się zatem na analizie mechanizmów kształtowania, pokazywania i rozpoznawania tożsamości w obrazach i za pomocą obrazów w okresie tak zwanej transformacji ustrojowej. Transformacja rozumiana jest nie jako neutralny termin służący nazwaniu okresu historycznego, lecz jako zespół przekonań, praktyk i dyskursów, opartych na wierze w nieunikniony charakter przekształcania postsocjalistycznej rzeczywistości na podobieństwo zachodniej. Rozprawa składa się z dwóch obszernych studiów poświęconych projektom i dyskusjom o konstruowaniu tożsamości dwóch grup społecznych. Część I poświęcona jest wyobrażeniom o nowej polskiej klasie średniej – grupie społecznej, której wzorce dominują w dyskursie mediów głównego nurtu zwłaszcza w latach 90. Projekt klasy średniej pod wieloma względami związany jest bowiem ze sferą wizualną: od idei „"wizerunku", przez związane z tą klasą nowe gatunki obrazów, po mechanizmy rozpoznawania i naśladownictwa. Część II skupia się na wybranej grupie należącej do sfery przeciwpublicznej – środowisku nienormatywnych seksualnie mężczyzn – i śledzi mechanizmy "logiki transformacji” w projektach tożsamości dyskutowanych na marginesie sfery publicznej. W części tej konflikt dotyczący widzialności grupy mniejszościowej i wzorców tożsamościowych pokazany zostaje jako uwikłany w projekt tożsamości opisany w części I. Rozprawa zwraca uwagę również na rozmaite taktyczne propozycje tożsamościowe, wymykające się dominującym wzorcom. Rozprawa pisana jest z perspektywy studiów nad kulturą wizualną, które skupiają się nie tylko na znaczeniach obrazów, lecz także społecznych praktykach widzenia (D. Crimp, N. Mirzoeff, W.J.T. Mitchell). Perspektywa ta pozwala ukazać praktyki wizualnego kodowania tożsamości, procesy projektowania podmiotu w relacji z wizerunkiem i innymi obrazami, oraz rolę podmiotu w społecznych relacjach widzenia. Rozprawa wykorzystuje jednak również teoretyczne i analityczne rozpoznania badaczy należących do innych dyscyplin, zwłaszcza studiów nad tożsamością (J. Butler), studiów queer (w cz. II, L. Bersani, L. Berlant, L. Duggan, M. Warner), badań sfery publicznej (J. Habermas, Ch. Mouffe, E. Laclau) oraz wybranych socjologicznych, antropologicznych i literaturoznawczych badań transformacji (M. Baer, B. Buden, P. Czapliński, E. Dunn, A. Sosnowska, K. Verdery). Część I opiera się na analizie źródeł pochodzących przede wszystkim z głównego nurtu polskich mediów oraz opracowań naukowych pisanych w pierwszej połowie lat 90. Ważnym źródłem są obrazy – filmy fabularne, seriale, programy telewizyjne, ilustracje w czasopismach, reklamy. Część II analizuje teksty i przedstawienia wizualne wytwarzane w homoseksualnej sferze przeciwpublicznej, przede wszystkim w niskonakładowych pismach środowiskowych, oraz późniejsze (l. 2000) świadectwa przenikania tej debaty tożsamościowej do mediów głównego nurtu ("Lubiewo" M.Witkowskiego, kampania społeczna „"Niech nas zobaczą"). Rozprawa wskazuje podstawowe mechanizmy kultury transformacji i śledzi ich działanie w procesie definiowania i samodefiniowania dwóch zasadniczo odmiennych grup. Rozpoznając ważną rolę wizualności w tych procesach, wykorzystuje perspektywę badań wizualności, by ukazać konstrukcję projektu transformacji oraz jego wewnętrzne sprzeczności.

The dissertation is devoted to the role of visuality in the construction of identities in Polish public spacer after 1989. The project analyses mechanisms of constructing, presenting and recognizing identities in images and through images in the period of the so-called post-socialist transition in Poland. I understand the term transition not as a neutral designation of a historical period, but as a term indicating a complex of convictions, practices and discourses, which are based on a belief in the inevitable character of transforming post-socialist reality according to a Western model. The dissertation consists of two extensive case studies, devoted to the projects and discussions about the construction of the identities of two groups. The first part of the dissertation examines the debate about the new Polish middle class - a group, which symbolically dominates in the mainstream media in the 1990's. The project of the new middle class is in many ways connected to the visual sphere: from the idea of a "middle class look", through new image genres created for and by this class, to narratives of passing and (mis)recognition. The second part of the dissertation is devoted to a group, which forms its own counterpublic sphere in the 1990's - sexually non-normative men - and analyzes the reception of the "logic of transition" in this specific group. The aim of this part is to show how the process of developing identity structures and political tactics is entangled in the dominant identity project, described in the first part of the dissertation. The main methodological inspiration of the dissertation is the field of visual culture studies, which developed tools not only for the interpretation of images, but also the analysis of social practices of seeing (D. Crimp, N. Mirzoeff, W.J.T. Mitchell). This perspective allows me to describe practices of visual coding of identities, processes of subject formation in relation to images and to one's self-image, as well as the role of the subject in social practices of seeing. However, the dissertation also draws upon a number of theoretical and analytical frameworks, such as identity theory (J. Butler), queer studies (in part II, L. Bersani, L. Berlant, L. Duggan, M. Warner), theories of the public sphere (J. Habermas, Ch. Mouffe, E. Laclau) and sociological, anthropological and literary theories of the post-socialist transition (M. Baer, B. Buden, P. Czapliński, E. Dunn, A. Sosnowska, K. Verdery). The first part of the dissertation analyzes sources deriving mostly from mainstream Polish media, as well as academic research from the early 1990's. Images from the first decade of the transition - films, TV series, commercials, illustrations from magazines - are another crucial source. In the second part of the dissertation, I examine textual and visual representations from the homosexual counterpublic sphere, especially from magazines and zines, as well as instances of representations, which crossed over to the public sphere in the first part of the 2000's (M. Witkowski's novel "Love Town" and the social campaign "Let Them See Us"). The dissertation determines the crucial mechanisms of transition culture and examines their operation in the processes of defining and self-defining of two very different social groups. Recognizing the important role played by visuality in these processes, the dissertation uses visual culture studies to determine the construction of the transition project and point to its inner contradictions.