Idiom Hansa-Georga Gadamera w refleksji muzykologicznej

Rozprawa jest próbą odpowiedzi na pytanie o obecność języka pojęć Hansa-Georga Gadamera w refleksji muzykologicznej drugiej połowy dwudziestego wieku. Tytułowa refleksja odnosi się nie tylko do rozważania i analizy charakterystycznych dla nauki o muzyce, która zbiorczą nazwę „muzykologii” zawdzięcza późnemu dziewiętnastemu stuleciu. Obejmuje ona również muzyko-logię, to znaczy stanowi wypowiedź zainspirowaną rozważaniami Gadamera, w których wyzyskuje się przejętą od starożytnych Greków koncepcję „logosu” z wielością jego równoprawnych znaczeń w postaci języka, rozumu, myśli, pojęcia i prawa. Refleksja muzyko-logiczna dotyczy w równej mierze muzyki języka i języka muzyki, zakładając pewne podobieństwo sztuki dźwięków do języka, w tej ostatniej pozbawionego wprawdzie słownika, ale rządzącego się swoiście pojmowaną logiką. Wspólnym mianownikiem hermeneutyki filozoficznej i muzykologii jest hermeneutyczny zwrot pod znakiem języka, będący wynikiem antypozytywistycznego przełomu w nauce. Filozofię Hansa-Georga Gadamera – wychodzącą z założenia, że język tworzy warunek możliwości poznania – zdominowuje muzyka języka. Ustalenie tego, jaką rolę odgrywa jednak w hermeneutyce filozoficznej język muzyki, jest wynikiem analizy „muzycznych” fragmentów „Prawdy i metody” oraz esejów traktujących „explicite” o sztuce dźwięków, jak również analizy tych Gadamerowskich prac czy ich fragmentów, które są przydatne w mówieniu o muzyce. Muzykologia jest na kartach rozprawy reprezentowana przez Thrasybulosa Georgiadesa i Hansa Heinricha Eggebrechta, uosabiających odpowiednio wiedzę typu „sophia” oraz wiedzę typu „phronesis”. Przypadek Georgiadesa nie potwierdza zasadności mówienia o recepcji filozofii Gadamera, ale wprost przeciwnie potwierdza zasadność mówienia o wpływie autora „Nennen und Erklingen” na ostateczny kształt filozofii twórcy „Prawdy i metody”. Istnienie Gadamerowskiego idiomu daje się za to wykazać nie tylko na gruncie Eggebrechta, lecz także Wilfrieda Gruhna, odwołującego się zarówno do Gadamera, jak i do Eggebrechta. Wartym odnotowania przypadkiem jest reprezentujący muzykologię amerykańską polski uczony Karol Berger, u którego – podobnie jak u Eggebrechta – występują wszystkie najważniejsze pojęcia Gadamerowskie. Zatem mówi się tam nie tylko o języku i rozumieniu, lecz także z jednej strony o czasie jako warunku dziejów, z drugiej zaś o czasie jako warunku muzyki. Z punktu widzenia recepcji hermeneutyki filozoficznej w dwudziestowiecznej muzykologii niemieckiego obszaru językowego osobny przypadek stanowi austriacki muzyk Nikolaus Harnoncourt, którego refleksja wpisuje się w hermeneutyczny kontekst filozofii Hansa-Georga Gadamera. Choć w pismach teoretycznych Harnoncourt nie powołuje się na Gadamera, z odwołującymi się do niemieckiego hermeneuty muzykologami – Wilfriedem Gruhnem, Carlem Dahlhausem czy Hansem Heinrichem Eggebrechtem – łączy go brak deklaracji hermeneutycznych. Zgodnie z otwartym i dialogowym charakterem filozofii Gadamera przedstawiona rozprawa ujmuje jego poglądy na sztukę dźwięków w szerszej perspektywie hermeneutyki (P. Ricoeur, L. Pareyson) oraz polskiej filozofii (R. Ingarden, W. Tatarkiewicz) i muzykologii (Z. Lissa, M. Piotrowska). Pozytywna odpowiedź na pytanie postawione w tytule pracy – a stanowiące jej hipotezę – zamyka dyskusję nad tym, „że” jest i otwiera dyskusję nad tym, „jaka” jest właściwość języka Gadamerowskiej hermeneutyki w muzykologii.

This thesis is an attempt to answer the question whether Hans-Georg Gadamer’s idiom is present in musicological reflection of the second half of the twentieth century. Thinking from the title refers not only to consideration and analysis characteristic for scientific study of music, which collective term “musicology” gained in the late ninetieth century. It comprises also musico-logy, i.e. it is statement inspired by Gadamer’s considerations in which he uses Ancient Greeks’ conception of “logos” with it’s multitude equally important meanings: language, reason, thought, concept and law. Musico-logical reflection concerns equally music of language and language of music, assuming certain resemblance of the art of sounds to language, without dictionary but ruled by certain type of logic. The common property of philosophical hermeneutics and musicology is hermeneutical shift guided by language, this shift is the result of antipositivistic breakthrough in science. Hans-Georg Gadamer’s philosophy is based on principle stating that language creates condition of cognition possibility and is dominated by music of language. Identification, what is the role of language of music in philosophical hermeneutics is the result of analysis of “musical” excerpts from “Truth and method”, essays “explicite” pertaining to the art of sounds, and also Gadamer’s works (or it’s excerpts) useful for discussion about music. In this thesis musicology is represented by Thrasybulos Georgiades and Hans Heinrich Eggebrecht, who represent “sophia” knowledge type and “phronesis” knowledge type, respectively. Consideration of Georgiades works hasn’t confirmed his reception of Gadamer’s philosophy. Conversely, this consideration shows influence of “Nennen und Erklingen” author on the final form of “Truth and method” author’s philosophy. However, existence of Gadamer’s idiom is shown not only in works of Eggebrecht but also in Wilfried Gruhn’s works who references to Gadamer and Eggebrecht thought. It is also noteworthy that in Polish scientist Karol Berger’s (representing American musicology) works all critical ideas of Gadamer are present, similarly as in Eggebrecht’s works. So they write not only about language and understanding but also about time as a condition of history and time as a condition of music. From the point of view of philosophical hermeneutics reception by German musicology in the twentieth century, interesting case is Nikolaus Harnoncourt (Austrian musician and conductor). In theoretic publications Harnoncourt doesn’t cite Gadamer’s works and – likewise Wilfried Gruhn, Carl Dahlhaus and Hans Heinrich Eggebrecht, who cited Gadamer’s works – he doesn’t declare hermeneutic point of view. Nevertheless his thought fits well to the context of Hans-Georg Gadamer’s hermeneutic philosophy. Being compatible with open and dialogue character of Gadamer’s philosophy this dissertation discuses his ideas on the art of sounds in the light of wider hermeneutical (P. Ricoeur, L. Pareyson), Polish philosophical (R. Ingarden, W. Tatarkiewicz) and Polish musicological (Z. Lissa, M. Piotrowska) perspective. Positive answer to question (being hypothesis at the same time) stated in the title of the dissertation closes discussion “whether” it is and opens discussion “what” is “like” language's property of Gadamer’s hermeneutics in musicology.