Jak jednoczyła się Europa – geneza integracji europejskiej

Rozpoczynając prezentację różnorodnych aspektów funkcjonowania Unii Europejskiej jako unikatowego w skali świata ugrupowania integracyjnego, należy pamiętać, że procesy integracji europejskiej nie przebiegały i nie przebiegają w historycznej próżni. Współczesna UE jest wytworem długiej ewolucji systemów politycznych, ekonomicznych, społecznych i kulturowych rządzących życiem naszego kontynentu; ewolucji, której nie można rozważać jedynie w kontekście minionych 70 lat (kiedy procesy integracyjne przybrały najbardziej rozwiniętą formę), lecz w znacznie dłuższej, wielowiekowej perspektywie. Mówiąc obrazowo, Unia Europejska sięga swymi korzeniami głęboko w liczącą tysiące lat historię Europy, nie bez powodu nazywanej Starym Kontynentem. Treść i struktura niniejszego rozdziału opiera się na takim właśnie postulacie konieczności poznawania historycznych uwarunkowań integracji europejskiej1. Tego rodzaju podejście wymaga najpierw określenia, czym jest samo pojęcie „integracji”, a następnie zidentyfi kowania oraz opisania jej ideowych i materialnych podstaw w odniesieniu już tylko do zjawisk oraz procesów zachodzących w Europie. Wprowadzanie w życie konkretnych koncepcji i przedsięwzięć integracyjnych było bowiem uzależnione od ukształtowania się „idei Europy”, której symboliczne narodziny można sytuować w średniowieczu. Idea ta z kolei krystalizowała się na bazie wspólnej tożsamości, czyli na wspólnym systemie wartości oraz na poczuciu odrębności w stosunku do innych cywilizacji i kręgów kulturowych. Uwzględnić przy tym trzeba także „drugą stronę medalu”, czyli oddziaływanie tendencji dezintegracyjnych i odśrodkowych, które stanowiły niezbędne uzupełnienie procesów jednoczących Europę. Aby jednak wszystkie te elementy mogły zaistnieć oraz zadziałać, potrzebny był solidny fundament, wspólny dla wszystkich Europejczyków. Fundamentem tym był i nadal jest bogaty, budowany przez stulecia dorobek cywilizacji europejskiej opisany w dalszej części rozdziału. Dorobek ten stawał się niezwykle ważnym spoiwem łączącym Europejczyków, tworząc tym samym podstawy europejskiej jedności i co za tym idzie – podstawy europejskiej integracji. Podkreślić przy tym należy, że dorobek ten mógł zawierać elementy o charakterze zarówno pozytywnym, jak i negatywnym. Dwoistość tę ukazuje szczególnie wyraźnie analiza dokonań Starego Kontynentu z szerszej perspektywy historyczno-geografi cznej, czyli badanie, jaką rolę Europa odegrała w dziejach świata. Zajmując przez kilkaset lat dominującą pozycję na arenie międzynarodowej, Europejczycy mogli odczuwać z tego powodu przede wszystkim dumę, choć czasami przynosiło to również wstyd. Niemniej odgrywanie takiej roli było bardzo ważnym czynnikiem sprzyjającym umacnianiu paneuropejskiej tożsamości i tym samym zacieśnianiu procesów integracyjnych. Ich uwieńczeniem stała się współczesna Unia Europejska, której krótką, syntetyczną charakterystykę zawiera ostatnia część rozdziału.