Ustawa o rozwiązywaniu sporów zbiorowych oraz prawo do strajku w Polsce i ich wpływ na siłę przetargową pracowników

Niniejsza rozprawa doktorska analizuje konflikt pracy rozgrywający się w zmieniającym się otoczeniu instytucjonalnym we współczesnej Polsce. Praca ta jest wynikiem szczegółowych badań, które miały na celu analizę instytucji strajku jako aktu oporu pracowniczego wpisanego w system ustrojowy współczesnego państwa kapitalistycznego oraz analizę działań pracownic i pracowników oraz ich stowarzyszeń w ramach instytucjonalnych regulujących strajk. Badaniom poddano zarówno prawo jako instytucję – źródło norm i zachowań, jak i aktorów poruszających się w strukturach społecznych wyznaczonych przez te ramy instytucjonalne. Szczególną uwagę poświęcono działaniom związków zawodowych i ich członków. W rozprawie zaprezentowano podejście multidyscyplinarne, łącząc socjologię zbiorowych stosunków pracy z socjologią prawa i socjologią ekonomiczną. Praca napisana została w duchu socjologii publicznej, w związku z czym łączy charakter badań podstawowych z misją publiczną socjologii pracy, a szczególnie rewitalizacją związków zawodowych. Rozprawa ta oparta jest na badaniach źródeł prawa, czyli aktów prawnych, doktryny i orzeczeń sądowych w perspektywie socjologii prawa oraz na badaniach jakościowych – wywiadach z uczestniczkami i uczestnikami sporów zbiorowych w perspektywie socjologii pracy. Rozprawa uzupełnia luki w badaniach nad strajkiem oraz rozwija na polskim gruncie podejście konfliktowe i wywodzące się z niego podejście regulacyjne w badaniach nad przemianami instytucjonalnymi. W rozprawie, bazując na przeprowadzonych badaniach, zawarto odpowiedź na szereg pytań badawczych, w tym: 1. Jak uregulowane jest prawo do strajku w kontekście międzynarodowym? 2. Dlaczego strajk jest ukształtowany (regulowany i praktykowany) w różnych epokach historycznych i krajach w inny sposób i jak takie specyficzne ukształtowanie konfliktu wpływa na organizację społeczeństwa i gospodarki? 3. Jak wygląda prawo do strajku w Polsce na tle uregulowań międzynarodowych? 4. Jak zmieniało się prawo do strajku w Polsce na przestrzeni ostatnich 40 lat? 5. Dlaczego prawo do strajku w Polsce zostało tak ukształtowane? 6. Jak obecny kształt prawa do strajku w Polsce wpływa na działalność związków zawodowych, w tym relacje z pracodawcami? Układ pracy przedstawia się następująco. W Rozdziale 1. Analizie poddano pojęcie strajku z perspektywy socjologii prawa i socjologii zbiorowych stosunków pracy. Wprowadzono rozróżnienie na socjologiczne i prawne rozumienie strajku, które jest kluczowe dla analizy konfliktów pracowniczych w Polsce. W Rozdziale 2. omówiono elementy teorii instytucjonalnej i podejścia regulacyjnego w celu pokazania związku między przemianami społecznymi a gospodarką. W rozwinięta została także teorie sił przetargowych związków zawodowych, pracodawców i ich wzajemnych relacji. Rozdział 3. stanowi rozwinięcie analiz przesunięć instytucjonalnych w zakresie prawa do strajku na tle cykli akumulacji kapitału w perspektywie historycznej. Rozdział 4. zawiera rozważania metodologiczne i opis strategii oraz metody badawczej. W tej części szczegółowo opisano wykorzystanie źródła danych: artykuły prasowe i dokumenty prawne, w tym sprawozdania z posiedzeń Okrągłego Stołu, Sejmu i Senatu, orzeczenia sądowe oraz badania terenowe wśród związków zawodowych, które w ostatnich latach prowadziły spory zbiorowe i strajki. Rozdział 5. stanowi rekonstrukcję i analizę przemian instytucji strajku po 1989 roku w perspektywie podejścia regulacyjnego. Rozdział 6. stanowi rekonstrukcję i analizę przebiegu sporu zbiorowego z perspektywy związków zawodowych opartą na zgromadzonych wywiadach. Na Rozdział 7. składa się analiza dynamiki sił przetargowych w konflikcie z pracodawcą. W rozdziale tym wprowadzono typologię działań pracodawców i związków zawodowych w odniesieniu do ram wyznaczanych przez źródła siły przetargowej pracowników. Rozdział 8. stanowi zakończenie pracy, w tym podsumowanie wyników badań, odpowiedzi na zadane pytania badawcze oraz wyjaśnienie badanych zjawisk.

This dissertation analyses labour conflict occurring in a changing institutional environment in contemporary Poland. This dissertation is the result of research aimed at analysing the institution of the strike as an act of labour resistance embedded in the political system of a contemporary capitalist state, and the actions of workers and their associations within the institutional framework that regulates the strike. The study examined both: law as an institution - a source of norms and behaviour - and the actors who operate within the social structures dictated by this institutional framework. Particular attention was paid to the actions of trade unions and their members. The thesis presents a multidisciplinary approach, combining the sociology of collective labour relations with the sociology of law and economic sociology. The dissertation is written in the spirit of public sociology and therefore combines the nature of basic research with the public mission of labour sociology, in particular the revitalisation of trade unions. The thesis is based on the research of legal sources, i.e. legal acts, doctrines and court rulings from a legal sociological perspective, and on qualitative research - interviews with participants in labour conflicts from the perspective of sociology of labour. The dissertation fills in the gaps in strike research and further develops the conflict approach and the regulatory approach derived from it in research on institutional changes on the Polish ground. Based on the research carried out, the dissertation provides answers to a number of research questions: 1. How is the right to strike regulated in an international context? 2. Why is the strike shaped (regulated and practiced) differently in different historical periods and countries and how does this specific conflict structure affect the organisation of society and the economy? 3. How does the right to strike in Poland compare to international regulations? 4. How has the right to strike in Poland changed over the last 40 years? 5. Why was the right to strike in Poland designed this way? 6. How does the current shape of the right to strike in Poland affect trade union activities, including relations with employers? The structure of the work is as follows. Chapter 1 provides an analysis of the concept of strike from the sociology of law and industrial relations perspective. A distinction is made between the sociological and legal understanding of a strike, which is crucial for the analysis of labour conflicts in Poland. Chapter 2 discusses elements of institutional theory and the regulatory approach to demonstrate the connection between social change and the economy. It also develops the bargaining power theories of unions, employers and their interrelationships. Chapter 3 develops analyses of institutional shifts in the right to strike against the background of cycles of capital accumulation in a historical perspective. Chapter 4 provides methodological considerations and a description of the research strategy and method. This section details the use of data sources: press articles and legal documents, including Round Table, Sejm and Senate reports, court rulings and field research among trade unions involved in industrial disputes and strikes in recent years. Chapter 5 is an analysis of the transformation of the institution of the strike after 1989 from the perspective of the regulatory approach. Chapter 6 is a reconstruction and analysis of the industrial dispute from a trade union perspective based on the interviews collected. Chapter 7 consists of an analysis of the bargaining power dynamics in conflict with the employer. The chapter presents a typology of employers’ and trade unions’ actions in relation to the framework set by the sources of workers’ bargaining power. Chapter 8 concludes the work and contains a summary of the research findings, answers to the research questions posed and an explanation of the phenomena studied.