Skutki wyroków Trybunału Konstytucyjnego określających inny termin utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego aktu normatywnego w praktyce sądów administracyjnych

Rozprawa doktorska koncentruje się wokół zagadnienia następstw zamieszczenia w wyroku Trybunału Konstytucyjnego tzw. klauzuli odraczającej (rozstrzygnięcia opóźniającego utratę mocy obowiązującej niekonstytucyjnych regulacji prawnych) w płaszczyźnie stosowania prawa przez organy wymiaru sprawiedliwości. Określenie innego terminu utraty mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu rodzi bowiem po stronie sądów szczególnie trudne dylematy dotyczące sposobu rozstrzygania spraw, a więc stosowania wadliwych rozwiązań prawnych w okresie między ogłoszeniem wyroku Trybunału a momentem derogacji trybunalskiej czy prawodawczej. W orzecznictwie sądów administracyjnych coraz szerszą akceptację zyskuje, trafne w ocenie autorki, stanowisko nakazujące w takich przypadkach restytucję konstytucyjności i odstąpienie od bezwzględnego nakazu stosowania niekonstytucyjnych, lecz obowiązujących przepisów z możliwością ich pominięcia już w okresie poprzedzającym definitywne usunięcie z systemu prawnego. Punktem wyjścia do rozważań prezentowanych w pracy pozostaje przyjęty w Polsce skoncentrowany model kontroli konstytucyjności prawa oraz znaczenie wyroków Trybunału Konstytucyjnego w sferze stanowienia i stosowania prawa (Rozdział I), a także rodzaje orzeczeń Trybunału i przyznane im atrybuty (Rozdział II). Kolejny etap rozprawy ma na celu przybliżenie instytucji odroczenia zarówno poprzez analizę art. 190 ust. 3 Konstytucji, jak i badanie jej praktycznego wykorzystania przez Trybunał Konstytucyjny, ze szczególnym uwzględnieniem stanowiska TK w przedmiocie skutków prawnych zamieszczenia klauzuli opóźniającej dla organów stosujących prawo (Rozdział III). Dalsza część pracy stanowi prezentację wypowiedzi doktrynalnych i ścierających się na tym polu argumentów zwolenników restrykcyjnego i elastycznego ujęcia konsekwencji przejściowego utrzymywania w mocy niekonstytucyjnych przepisów (Rozdział IV). Następujący po niej rozdział zawiera natomiast analizę orzecznictwa sądowoadministracyjnego uwzględniającego wypowiedzi Trybunału Konstytucyjnego oraz opis dominującego w judykaturze stanowiska co do skutków prawnych wyroków odraczających dla spraw administracyjnych, w świetle zadań sądownictwa administracyjnego oraz jego specyficznych cech (Rozdział V). Końcowe stadium pracy stanowi próbę rekonstrukcji elastycznej koncepcji wdrażania następstw prolongujących orzeczeń TK w płaszczyźnie stosowania prawa. Prezentowany pogląd wzbogaca tu argumentacja sięgająca do rozróżnienia pojęć obowiązywania i stosowania prawa (i ustalenia na tym tle znaczenia mechanizmu odroczenia oraz obalenia domniemania konstytucyjności) oraz racje nawiązujące do zjawiska aktywizmu sędziowskiego i dyskursywnego modelu rozstrzygania spraw jako narzędzi pozwalających pełnić sądom rolę aktywnych „aktorów” procesu restytucji konstytucyjności (Rozdział VI).

The subject of this doctoral dissertation is the issue of consequences of including a so-called deferment clause (a resolution, which defers the invalidation of legally binding unconstitutional normative acts) in a judgment of the Constitutional Tribunal, in the sphere of the enforcement of law by judicial authorities. Specifying an alternate date for the invalidation of a legally binding unconstitutional act creates particularly difficult issues for courts concerning the methodology of handling resolutions, that is: using legally defective solutions in the period between the Tribunal’s adjudication and tribunal or legislative derogation. Administrative judicial procedures ever more commonly, and correctly, in the Author’s opinion, adopt the position, which requires the restitution of constitutionality for such cases and abstaining from the unconditional order to uphold unconstitutional, but legally binding regulations, with the possibility of omitting them as early as in the period prior to their definitive removal from the legal system. The basis for analyses presented in this paper remains the concentrated model of constitutional review adopted in Poland for the law as well as the reasoning of judgments rendered by the Constitutional Tribunal with respect to law-making and law enforcement (Chapter 1) as well as the types of the Tribunal’s decisions and their assigned attributes (Chapter 2). The purpose of the next part of this dissertation is to offer an insight into the act of deferment, both by analysing Article 190, Paragraph 3 of the Constitution, and by analysing its practical application by the Constitutional Tribunal, with particular respect to the CT’s position on the subject of legal effects of including a deferment clause for law enforcement authorities (Chapter 3). The remaining part of this dissertation focuses on presenting doctrinal statements and disputes between supporters of restrictive and flexible approaches to the consequences of temporary upholding legally binding unconstitutional regulations (Chapter 4). The following chapter includes analyses of judicial and administrative decisions, taking into consideration the statements made by the Constitutional Tribunal and the description of the dominant position in the judicature, concerning the legal effects of deferment judgments for administrative issues, in view of the responsibilities of administrative courts and their specific nature (Chapter 5). The final part of this dissertation consists in an attempt to reconstruct a flexible concept of implementing consequences of deferment decisions of the CT in the sphere of law enforcement. The opinion presented herein takes advantage of the argumentation stemming from the differentiation between the concepts of law application and enforcement (and by determining, in this respect, the importance of the deferment mechanism and of the rebuttal of constitutionality) as well as of arguments drawing on the phenomenon of judicial activism and the discursive model of rendering judgments as tools, which allow courts to hold the position of active “actors” in the process of the restitution of constitutionality (Chapter 6).