Die Zauberflöte von Wolfgang Amadeus Mozart und Emanuel Schikaneder als Spiegelbild der Wiener Gesellschaft des ausgehenden 18. Jahrhunderts

Niniejsza praca magisterska poddaje analizie libretto opery Czarodziejski flet Wolfganga Amadeusza Mozarta i Emanuela Schikanedera. Praca przedstawia fabułę opery jako portret wiedeńskiego społeczeństwa w ostatnich dekadach XVIII wieku na płaszczyźnie społeczno- politycznej, instytucjonalnej oraz ideologicznej. Postacie sceniczne według rzeczonej interpretacji odzwierciedlają cechy charakterystyczne określonych postaci historycznych, stanów społecznych, instytucji, a także porządków społecznych. Niniejsza praca dowodzi, iż omawiane dzieło stanowi pochwałę idei oświeceniowych: Mozart i Schikaneder głoszą potrzebę stworzenia postępowego społeczeństwa w duchu oświecenia. Praca magisterska została podzielona na pięć rozdziałów. W części teoretycznej sformułowano temat rozważań oraz postawiono tezę pracy. Następnie przedstawiono założenia nurtu w badaniach literackich – nowego historycyzmu, w oparciu, o które poddano analizie i interpretacji tekst opery. Ponadto zdefiniowano kluczowe terminy w kontekście badania; do opisanych pojęć należą: opera, opera magiczna, libretto i społeczeństwo wiedeńskie w czasach Mozarta. Kolejny rozdział części teoretycznej zawiera prezentację aktualnego stanu badań na temat Czarodziejskiego fletu jako scenicznego odzwierciedlenia osiemnastowiecznego społeczeństwa. Część analityczną pracy otwiera ekskurs o historii powstania libretta i partytury wraz z opisem najważniejszych źródeł inspiracji oraz wzorów literackich dzieła. Ekskurs przedstawia również okoliczności prawykonania opery. Część główna niniejszej rozprawy opiera się na analizie fabuły opery na płaszczyźnie społeczno-politycznej, instytucjonalnej oraz ideologicznej. Trzecią część stanowi podsumowanie, w którym sformułowano wyniki badań. Końcowe dwa rozdziały pracy przedstawiają bibliografię, z uwzględnieniem literatury prymarnej, sekundarnej oraz innych źródeł, a także biografie kompozytora i librecisty mające kluczowe znaczenie w kontekście badań nad operą Czarodziejski flet.

Die vorliegende Masterarbeit unter dem Titel Die Zauberflöte von Wolfgang Amadeus Mozart und Emanuel Schikaneder als Spiegelbild der Wiener Gesellschaft des ausgehenden 18. Jahrhunderts setzt sich mit der Rezeption des Librettos der Oper Die Zauberflöte durch seine Autoren auseinander. Es wird versucht, Die Zauberflöte als Spiegelbild der Epoche, in der das Werk entstand und uraufgeführt wurde, zu präsentieren. Die These der Arbeit ist somit, dass Wolfgang Amadeus Mozart und Emanuel Schikaneder mittels des Werks einen Überblick über die Wiener Verhältnisse zu den Entstehungszeiten der Oper schaffen. Die dargestellten Inhalte lassen sich nämlich als Bild der politischen, sozialen und kulturellen Phänomene in den letzten Jahrzehnten des 18. Jahrhunderts in der Reichshauptstadt Wien interpretieren: Jede Figur bzw. Figurengruppe spiegelt auf der Bühne die Eigenschaften von bestimmten Persönlichkeiten, Sozialschichten, Institutionen oder Gesellschaftsordnungen wider. Die folgende Studie veranlasst ebenfalls zur Feststellung, dass Die Zauberflöte eine didaktische Rolle spielt: Mithilfe der dargestellten Motive, Figuren und Inhalte leitet das Libretto die Würdigung der Aufklärungsphilosophie an das Publikum weiter und schlägt Wienern das Schaffen eines neuen Gesellschaftsmodells im Geiste der Aufklärung vor. Im ersten Teil der vorliegenden Masterarbeit werden theoretische Grundlagen dargestellt: die Annahmen des New Historicism bzw. der Kulturpoetik, an deren Anlehnung die folgende Analyse erfolgt, und im Kontext der Untersuchung zentrale Begriffe wie Oper, Zauberoper, Libretto und Wiener Gesellschaft zu Mozarts Zeit. Daran schließt sich die Präsentation des Forschungsstands zum Thema Die Zauberflöte als Spiegelbild der Gesellschaft an. Der empirische Teil der Arbeit wird mit einem Exkurs eröffnet, in dem die Entstehungsgeschichte des Librettos und der Partitur mit der Beschreibung der relevantesten Inspirationsquellen sowie literarischen Vorlagen besprochen wird. Der Exkurs präsentiert ebenfalls die Umstände der Uraufführung des Werks. Der Hauptteil der vorliegenden Arbeit besteht aus der Analyse der Opernhandlung auf der sozial-politischen, institutionellen und ideologischen Ebene. Im dritten Teil werden die Überlegungen zusammengefasst, die Schlussfolgerungen gezogen und die Untersuchungsergebnisse formuliert. Das vierte Kapitel der Masterarbeit besteht aus dem Literaturverzeichnis unter Berücksichtigung der Primär-, Sekundärliteratur sowie anderer Quellen. Ein Anhang mit den Biografien des Komponisten und des Librettisten, die in Bezug auf die Geschichte und Deutung der Oper von zentraler Bedeutung sind, runden die Arbeit ab.