Struktura i uwarunkowania funkcjonowania dyskursów na temat stosunków polsko-rosyjskich po 1989 r.

Niniejsza praca poświęcona jest analizie polskich dyskursów dotyczących Rosji, stosunków polsko-rosyjskich i polityki wschodniej po 1989 r. oraz struktur społecznych w ramach, których wytwarzane były badane dyskursy. Na jej zasadniczą część składają się cztery rozdziały. Rozdział I służy prezentacji podstawowych założeń teoretycznych, w tym tych dotyczących rozumienia pojęcia dyskursu, analizy pola Pierre’a Bourdieu i adaptacji jego propozycji badawczych do specyficznych warunków. W rozdziale I znajduje się także przegląd literatury dotyczącej peryferyjnej pozycji Polski i państw Europy Środkowej i Wschodniej. Pierwszą część kończy krytyczna analiza literatury dotyczącej stosunków polsko-rosyjskich i polityki wobec Rosji. Rozdział II poświęcony jest omówieniu procesu wyłaniania się polskiej przestrzeni opinii w III RP, w szczególności jej części poświęconej polityce wobec Rosji, stosunkom polsko-rosyjskim i polityce wschodniej. Na początku zarysowana zostaje struktura przestrzeni opinii w okresie przed 1989 r. oraz specyfika tematyki dotyczącej Wschodu (ZSRR). Analizuję także, które koncepcje polityczne dominowały w poszczególnych częściach przestrzeni opinii. W kolejnej sekcji opisane zostają procesy transformacji poszczególnych pól społecznych, na skrzyżowaniu których znajduje się przestrzeń opinii. Oprócz zarysowania struktury przestrzeni opinii, ważną częścią rozdziału jest analiza relacji między frakcjami polskiej elity, które sytuuję w przeciwstawnych częściach przestrzeni opinii. Rozdział III, podobnie jak część rozdziału II, poświęcony jest pierwszym latom III RP. Staram się w nim odpowiedzieć, co przyczyniło się do dominacji tych członków polskiej elity, których poglądy wpisywały się w tradycję „prometejską” w polskiej polityce wschodniej. Szukając odpowiedzi na to pytanie, analizuję uwarunkowania polityczne, w tym przede wszystkim wahania w polskiej polityce wschodniej między biegunami „realistycznym” i „prometejskim” i powodujące owe wahania czynniki. W rozdziale III kontynuuję też zarysowywanie struktury polskiej przestrzeni opinii, uzupełniając ją o dodatkowy wymiar, dotyczący stosunku do priorytetowego traktowania zachodniego wektora polskiej polityki zagranicznej. Staram się także ukazać dynamikę i ewolucję relacji między poszczególnymi częściami struktury, w tym poprzez analizę postaw czołowych reprezentantów poszczególnych obozów. Rozdział IV jest poświęcony analizie struktury przestrzeni opinii w kolejnych latach po przełomie 1989 r. Staram się w nim zweryfikować w odniesieniu do badanego wycinka przestrzeni opinii obserwacje Zaryckiego dotyczące zmieniającej się struktury polskiego pola władzy. Kolejna część rozdziału poświęcona jest próbie opisania specyfiki wpływu presji ze strony elit zachodnich (i rosyjskich) na szeroko rozumianych ekspertów zajmujących się kwestiami polityki wobec Rosji i polityki wschodniej. Podobnie jak w rozdziale III, analizę samej przestrzeni opinii i pojawiających się w niej dyskursów poprzedza fragment poświęcony omówieniu uwarunkowań politycznych. Ostatni rozdział zawiera także omówienie procesów zachodzących w tym okresie w przestrzeni opinii, w tym pojawiania się dyskursów podważających dotychczasowe założenia polityki wschodniej. Istotny element tych debat dotyczył oceny znaczenia i interpretacji dorobku środowiska Giedroycia i kierowanej przez niego paryskiej „Kultury”. W rozdziale IV przedstawiam własną interpretację tych dyskusji, jak i funkcji, jaką dla reprezentantów polskiej inteligencji pełni sama figura redaktora słynnego emigracyjnego pisma. Rozdział kończy zaś analiza dyskursu, dla której podstawą są debaty toczone w polskiej przestrzeni opinii związane z polityką „resetu” wobec Rosji.

This dissertation focuses on the analysis of Polish discourses concerning Russia, Polish-Russian relations and Eastern policy after 1989 as well as on the social structures within which analyzed discourses were produced. The main body of the dissertation consists of four chapters. Chapter I presents main theoretical inspirations, including those concerning understanding of the concept of discourse, Pierre Bourdieu's field analysis and adaptation of his research proposals to the specific conditions. Chapter I contains also a review of the literature on the peripheral position of Poland and Central and Eastern Europe. The chapter ends with a critical analysis of literature on Polish-Russian relations and Polish policy towards Russia. Chapter II deals with the process of emergence of the space of opinion in the Third Polish Republic, in particular of its part devoted to the policy towards Russia, Polish-Russian relations and Eastern policy. At the beginning, both the structure of the space of opinion from the period of before 1989 and characteristics of issues concerning the East (USSR), are outlined. The analysis in Chapter II also covers the issue of which political concepts dominated in particular parts of the space of opinion. The following sections discuss the processes of transformation of several social fields, at the crossroads of which the space of opinion is located. Apart from outlining structures of the space of opinion, an important part of Chapter II is devoted to analysis of social relations between factions of the Polish elite, which I situate in the opposite poles of the space of opinion. Chapter III continues the analysis of the first years of the Third Polish Republic as I attempt to shed light on factors, which contributed to the domination of those factions of the Polish elite, which views were in line with the "Promethean" tradition in the Polish Eastern policy. For this purpose, I analyse political conditions, including fluctuations in the Polish eastern policy between the "realistic" and "Promethean" tendencies, and factors that caused these fluctuations. In Chapter III, I also continue to outline the structures of the Polish space of opinion, complementing the picture with an additional dimension – concerning the priority of the western vector of the Polish foreign policy. I also try to show the dynamics and evolution of relations between particular parts of the structure, through an analysis of positions taken in debates by the leading representatives of particular factions. Chapter IV is devoted to an analysis of the structure of the space of opinion in the years following the turn of 1989. I attempt to verify accuracy of Zarycki's observations concerning the changing structure of the Polish field of power, focusing on the part of the space of opinion. The next section of this chapter is devoted to an analysis of the impact, that the pressure from Western (and Russian) elites had on Polish experts dealing with issues of policy towards Russia and Eastern policy. The analysis of both, structures of the space of opinion itself, and of discourses is preceded by a section devoted to the discussion of political conditions. The last chapter also covers analysis of processes taking place in the space of opinion during this period. They included emergence of discourses questioning the then-current assumptions for the Eastern policy. An important element of these debates concerned an evaluation of the significance and meaning of the achievements of Jerzy Giedroyc and the Paris-based “Kultura”, that he led. In Chapter IV, I present my own interpretation of these debates and a function that the figure of the Editor-in-chief of the famous émigré review has played for representatives of the Polish intelligentsia. The chapter ends with a discourse analysis based on debates concerning the "reset policy" of towards Russia.