Prawa i partycypacja polityczna cudzoziemców w Polsce

Niniejszą praca doktorska poświęcona jest badaniu inkluzji politycznej cudzoziemców w Polsce, gdzie są stosowane różne regulacje prawne dotyczące praw politycznych imigrantów pochodzących z państw Unii Europejskiej (UE) i z państw trzecich. Lokalne prawa polityczne, które są jednym z mechanizmów inkluzji politycznej, przysługują cudzoziemcom z UE stale zamieszkującym w Polsce, podczas gdy innym przybyszom dopiero wraz z nabyciem obywatelstwa polskiego. Takie regulacje powodują, że większość imigrantów zostaje wykluczonych z życia politycznego wspólnoty przyjmującej. Głównym celem badawczym tej pracy jest ustalenie możliwości nadania stałym rezydentom – cudzoziemcom spoza UE lokalnych praw wyborczych, w tym zbadanie poziomu akceptacji przez Polaków partycypacji politycznej imigrantów, określenie przeszkód do wprowadzenia takiego rozwiązania prawnego oraz ustalenie możliwych następstw posiadania przez cudzoziemców spoza UE lokalnych praw politycznych. W pracy tej prawa polityczne i partycypację polityczną cudzoziemców postrzegam jako pojęcia współzależne, ponieważ partycypacja polityczna jest przede wszystkim procesem korzystania z praw politycznych. Te kategorie pojęciowe rozpatruję w szerszym kontekście inkluzji politycznej cudzoziemców do wspólnoty politycznej państwa przyjmującego. Inkluzję polityczną wywodzę z teorii demokracji partycypacyjnej. Zakładam, iż założeniem takiej inkluzji ma być zasada dzielenia się władzą i budowanie społeczeństw bardziej otwartych na nowych członków wspólnoty politycznej. Stąd też głównymi hipotezami poddanymi weryfikacji w tej rozprawie są następujące założenia: włączenie polityczne imigrantów powinno odbywać się już na etapie posiadania przez nich statusu stałego pobytu, ponieważ członkostwo we wspólnocie lokalnej i wynikające z niego prawa i obowiązki, wiążą się ze stałym miejscem zamieszkania, a nie z posiadaniem obywatelstwa; posiadanie przez cudzoziemców lokalnych praw politycznych przyczynia się do ich integracji i rozwoju ich świadomości obywatelskiej. Etap badawczy tej pracy przeprowadziłam metodą sekwencyjną mieszaną – najpierw zbierałam dane ilościowe, a następnie jakościowe. Dane ilościowe zebrano w wyniku sondażu społecznego z udziałem 127 respondentów polskich. Dzięki badaniu ilościowemu udało się ustalić, nadanie jakich praw politycznych akceptują Polacy. Dane posłużyły również do zweryfikowania hipotezy teoretycznej dotyczącej związku lokalnych praw wyborczych z stałym miejscem zamieszkania, a nie obywatelstwem kraju stałego pobytu. Dane jakościowe uzyskano z 14 wywiadów eksperckich, które między innymi posłużyły do interpretacji wyników ilościowych, ale przede wszystkim pomogły rozpoznać inne przeszkody uniemożliwiające nadanie lokalnych praw politycznych cudzoziemcom spoza UE w Polsce, wyszczególnić możliwe skutki wprowadzenia takiego rozwiązania, a także ustalić działania, które powinny wyprzedzać i towarzyszyć procesowi przyznania lokalnych praw wyborczych cudzoziemcom – stałym rezydentom. Praca ta przede wszystkim pomaga usystematyzować i poszerzyć wiedzę na temat włączenia politycznego cudzoziemców w Polsce. Przedstawia i rozwija koncepcję denizenship – lokalnego obywatelstwa / półobywatelstwa / zamieszkiwania jako etapu pośredniego przed nabyciem obywatelstwa. Także rozwija i wzmacnia podstawy teoretyczne i perspektywy inkluzji politycznej cudzoziemców i jej związku z demokracją partycypacyjną, między innymi dzięki ugruntowanym podstawom empirycznym. Ponadto oprócz znaczenia teoretycznego praca ma walory praktyczne, ponieważ może stać się punktem wyjścia do dyskusji na temat nadania lokalnych praw wyborczych stałym rezydentom – cudzoziemcom spoza UE, aby zrównać ich prawa z prawami mieszkańców – obywateli państw unijnych w Polsce.

This doctoral dissertation is devoted to the study of political inclusion of foreigners in Poland, where different legal regulations on the political rights of immigrants from European Union (EU) countries and third countries are applied. Local political rights, which are one of the mechanisms of political inclusion, are granted to EU foreigners permanently residing in Poland, while to other newcomers they are granted only with the acquisition of Polish citizenship. Such regulations result in most immigrants being excluded from the political life of the host community. The main research objective of this work is to determine the possibility of granting permanent residents – non-EU foreigners local electoral rights, including examining the level of acceptance by Poles of immigrants' political participation, identifying obstacles to the introduction of such a legal solution, and determining the possible consequences of non-EU foreigners having local political rights. In this work, I view political rights and political participation of foreigners as interdependent concepts, since political participation is primarily a process of exercising political rights. I consider these conceptual categories in the broader context of political inclusion of foreigners into the political community of the host country. I derive political inclusion from the theory of participatory democracy. I assume that the premise of such inclusion is to be the principle of sharing power and building societies that are more open to new members of the political community. Hence, the main hypotheses reviewed in this dissertation are the following: political inclusion of immigrants should take place as early as the stage of their permanent residency status, since membership in the local community, and the rights and obligations that come with it, are associated with permanent residence, not with citizenship; the possession of local political rights by foreigners contributes to their integration and the development of their civic consciousness. I conducted the research phase of this work using a sequential mixed method approach – first collecting quantitative data and then qualitative data. The quantitative data was collected through a social survey with 127 Polish respondents. Thanks to the quantitative survey, it was possible to determine which political rights Poles accept. The data also served to verify the theoretical hypothesis regarding the relationship of local voting rights to permanent residence rather than citizenship of the country of permanent residence. Qualitative data were obtained from 14 expert interviews, which, among other things, served to interpret the quantitative results, but most importantly helped to identify other obstacles preventing the granting of local political rights to non-EU foreigners in Poland, to detail the possible effects of such a solution, as well as to determine the actions that should precede and accompany the process of granting local electoral rights to foreigners – permanent residents. This study, first of all, helps to systematize and expand the knowledge of political inclusion of foreigners in Poland. It presents and develops the concept of denizenship - local citizenship/semi-nationality/residency as an intermediate stage before acquiring citizenship. Also, it develops and strengthens the theoretical foundations and perspectives of political inclusion of foreigners and its relation to participatory democracy, among other things, thanks to its well-established empirical basis. Furthermore, in addition to its theoretical significance, the work has practical value, as it can become a starting point for discussions on granting local voting rights to permanent residents – foreigners from outside the EU, in order to equalize their rights with those of residents – citizens of EU countries in Poland.