Unia Europejska w polityce zagranicznej Republiki Białoruś

W toku prowadzonej w rozprawie analizy próbowano wypełnić następujące zadania badawcze: (1) scharakteryzować determinanty i kierunki polityki zagranicznej Republiki Białoruś; (2) zbadać miejsce Unii Europejskiej wśród kierunków i priorytetów białoruskiej polityki zagranicznej; (3) zbadać przyczyny zmienności w relacjach Białorusi z Unią Europejską, (4) ocenić istnienie zbieżności interesów obu podmiotów; (5) ocenić perspektywy współpracy obu podmiotów. Główna hipoteza rozprawy brzmi: Unia Europejska nie odgrywa w praktycznym działaniu znaczącej roli w polityce zagranicznej Republiki Białoruś, choć stanowi jeden z ważniejszych wektorów w założeniach i koncepcjach jej polityki. W sferze funkcjonalnej polityka zagraniczna Republiki Białoruś przekłada się na intensywny rozwój wschodniego kierunku działań zewnętrznych państwa białoruskiego. Istotny w tym kontekście jest fakt, że dotychczasowa polityka Unii Europejskiej w relacjach z Republiką Białoruś, oparta na krytycznym dialogu nie przyniosła zakładanych rezultatów a jedynie zniechęciła państwo białoruskie do pogłębiania współpracy. Polityka wielowektorowości Republiki Białoruś ogranicza się do próby kształtowania suwerenności przy znaczącej asymetrii pomiędzy potencjałem państwa białoruskiego w wymiarze politycznym, gospodarczym i wojskowym, a jego możliwościami. Ponadto przynależność Białorusi do wschodnich struktur integracyjnych ma decydujący wpływ na jej relacje z Unią Europejską. W pracy sformułowano również cztery hipotezy dodatkowe, stanowiące uszczegółowienie hipotezy głównej: Hipoteza 1. Niewielkie znaczenie Unii Europejskiej w polityce zagranicznej Republiki Białoruś jest uwarunkowane interesami narodowymi państwa białoruskiego, ukształtowanymi przez historię, czynnik ustrojowy, geopolityczny i ekonomiczny; Hipoteza 2. Odmienne postrzeganie podstaw współpracy przez Białoruś i Unię Europejską w znaczącym stopniu determinuje cykliczność ich wzajemnych relacji; Hipoteza 3. Białoruś poprzez uczestnictwo w programie Partnerstwa Wschodniego stwarza możliwość realizacji europejskiej drogi rozwoju w wymiarze ekonomicznym, co może mieć istotny wpływ na kształtowanie stabilności, bezpieczeństwa i rozwoju w regionie Europy Wschodniej; Hipoteza 4. Przyszły stan stosunków Unii Europejskiej i Republiki Białoruś będzie zależny nie tylko od wyboru strategii rozwoju państwa białoruskiego oraz kierunku jego przemian ustrojowych, ale także od oddziaływania środowiska międzynarodowego, w którym znaczącą rolę odgrywają Federacja Rosyjska i NATO. Weryfikacji powyższych hipotez dokonano na przestrzeni pięciu rozdziałów. W rozdziale pierwszym, analizie poddano: uwarunkowania historyczne, ustrojowe, geopolityczne oraz ekonomiczne. Istotnym elementem był również kontekst Rosji w działaniach zewnętrznych Białorusi. W drugim rozdziale przedstawiono prawno-polityczny i ekonomiczny wymiar stosunków Republiki Białoruś z Unią Europejską. Przeanalizowano programy unijnych działań zewnętrznych, adresowane do państw Europy Wschodniej (w tym Białorusi) oraz przedstawiono ewolucję stosunków białorusko-unijnych od początku lat 90. do bieżących wydarzeń w XXI wieku. Całość rozważań dopełnił ekonomiczny wymiar dwustronnych relacji obu podmiotów. Rozdział trzeci poświęcony został roli i miejscu Białorusi w programie Partnerstwa Wschodniego. Przeanalizowano w nim aktywność państwa białoruskiego w multilateralnym i bilateralnym wymiarze programu oraz podjęto próbę odpowiedzi na pytanie w jakim zakresie obecność Białorusi w Partnerstwie Wschodnim wpływa na możliwość realizacji przez nią europejskiej drogi rozwoju. W rozdziale czwartym zaprezentowano praktyczny wymiar stosunków białorusko-unijnych, wyrażający się w realizacji konkretnych projektów, finansowanych z unijnego budżetu w ramach programów przewidzianych w Europejskiej Polityce Sąsiedztwa i Partnerstwie Wschodnim. W rozdziale piątym zaprezentowano trzy scenariusze przyszłych relacji Białorusi z Unią Europejską: stagnacyjny, regresywny i progresywny.

During the analysis, the following research tasks were attempted: (1) to characterize the determinants and directions of the foreign policy of the Republic of Belarus; (2) examine the European Union's position among the directions and priorities of Belarusian foreign policy; (3) identify the causes of variation in Belarusian relations with the European Union, (4) assess the existence of convergence of the interests of both entities; (5) assess the future prospects for cooperation between this two entities.The main hypothesis of the dissertation is: The European Union does not play a significant role in the foreign policy of the Republic of Belarus, although it is one of the most important vectors in its policy assumptions. In the functional sphere, the foreign policy of the Republic of Belarus translates into the intensive development of the eastern direction of external actions of the Belarusian state. It is important, that the current policy of the European Union on the Republic of Belarus based on critical dialogue, did not bring the expected results, but only discouraged the Belarusian state from deepening cooperation. Multi-vector policy of the Republic of Belarus is limited to attempt to establish sovereignty during significant asymmetry between the political, economic and military potential of the Belarusian state and its capabilities. Moreover, Belarusian membership in the integration structures of Eastern Europe has a decisive influence on its relations with the European Union.In the dissertation have been formulated four additional hypotheses, to clarify the main hypothesis: Hypothesis 1. The minor importance of the European Union in the foreign policy of the Republic of Belarus is conditioned by the national interests of the Belarusian state, influenced by history, political, geopolitical and economic factors; Hypothesis 2. The different perception of the basis for cooperation of Belarus and the European Union significantly determines the cyclicality of their relations; Hypothesis 3. By participating in the Eastern Partnership program, Belarus is able to realize the European economic development path, which can have a significant influence on building stability, security and development in Eastern Europe; Hypothesis 4. The future state of relations between the European Union and the Republic of Belarus will depend not only on the state development strategy, chosen by the Belarusian authorities and on direction of political transformation of the state, but also on the international environment, where the Russian Federation and NATO play a significant role.The dissertation is divided to five chapters. The first chapter focused on historical determinants, legal and constitutional conditions, geopolitical determinants and the economic conditions. An important element was also the context of Russia in external actions of Belarus. The second chapter focused on the legal, political and economic dimension of the relations between Belarus and the EU. The analysis included: EU external action programs addressed to Eastern European countries, the evolution of political Belarusian-EU relations from the early 1990s to current events in the 21st century and the main aspects of bilateral economic cooperation between this two actors. The analysis in the third chapter included: the presence and activity of the Belarusian state in the multilateral and bilateral dimension of the program and an attempt to answer the question how the participation of Belarus in the Eastern Partnership programme, enables realizing by this country the European development path. The analysis in the fourth chapter included realization of concrete projects financed by the EU budget under the programmes of the European Neighborhood Policy and Eastern Partnership. The fifth chapter focused on perspectives of future relations between Belarus and European Union. The analysis included three scenarios: stagnant, regressive and progressive.