Understanding the ancient Maya. Cognitive analysis of the language of glyphic texts of the Classic Period

Streszczenie Badania nad pismem Majów osiągnęły w ostatnich latach etap, na którym możemy docenić i analizować złożoność tego pisma oraz wartość literacką języka, odkrywając intelektualny świat starożytnych społeczeństw majańskich. Niniejsza praca ma na celu wzbogacić metodologię majanistyczną o wkład z dziedziny językoznawstwa kognitywnego oraz badań nad multimodalnością, proponując transdyscyplinarne podejście, które w ramach tej samej metodologii umożliwia analizowanie zarówno tekstu jak i obrazu jako wytworów ludzkiego umysłu. Pytania badawcze Pierwsze pytanie, jakie należy zadać, to czy metodologia językoznawstwa kognitywnego może być zastosowana do badań nad starożytnym grafolektem (ustandaryzowanym językiem pisanym). Czy ludzie w starożytności także myśleli metaforami i używali ich w piśmie? Czy stosowali metonimię? Czy opisywali jakiekolwiek aspekty swojego świata w kategoriach amalgamatów pojęciowych? Jeśli odpowiedź będzie twierdząca, kolejnym pytaniem będzie, co majańskie inskrypcje mogą powiedzieć na temat światopoglądu swoich twórców, autorów tekstów glificznych i towarzyszącej im ikonografii oraz na temat starożytnych społeczeństw, w których żyli i tworzyli majańscy skrybowie. Metodologia W dziedzinie językoznawstwa kognitywnego niniejsza praca koncentruje się na zidentyfikowaniu w majańskich tekstach glificznych takich zjawisk jak schematy wyobrażeniowe (ang. image schemas), metafora i metonimia pojęciowa, amalgamaty pojęciowe (ang. conceptual blending) oraz relacje oparte na punktach odniesienia (ang. reference-point constructions). Aspektem kluczowym dla niniejszej pracy jest fakt, że te zjawiska przejawiają się zarówno w materiale językowym jak i niejęzykowym, więc można ich szukać zarówno w tekście jak i w ikonografii. Ich analiza ma na celu zidentyfikowanie zakodowanych w języku struktur pojęciowych, co pozwala na wyciąganie wniosków odnośnie światopoglądu ich twórców. Z punktu widzenia badań nad multimodalnością majańskie inskrypcje są analizowane jako sytuacje komunikacyjne, które są - w dużej mierze - nielinearne, a więc ich odbiorca musi zadecydować, jak zintegrować dostępne elementy, oraz mikro-ergodyczne (wg. definicji Batemana i in. 2017: 107), tzn. wymagające od odbiorcy pewnego wysiłku, żeby odczytać przekaz, czyli aktywnie angażują odbiorcę w multimodalne budowanie znaczenia. Wybór kanałów semiotycznych (ang. semiotic modes) do analizy został podyktowany ograniczeniami narzuconymi przez analizowany materiał (rzeźbione w kamieniu inskrypcje składające się z tekstu i ikonografii) i obejmuje: organizację tekstu i obrazu oraz ich interakcje (ang. layout), gesty, znaki pisma użyte w obrazie (ang. pictorial signs) oraz tekst pisany. Wyniki Analiza majańskich inskrypcji glificznych zidentyfikowała szereg zjawisk pojęciowych: Schematy wyobrażeniowe: • GÓRA-DÓŁ, BLISKO-DALEKO, DO ŚRODKA-NA ZEWNĄTRZ, ŹRÓDŁO-ŚCIEŻKA-CEL Metafory pojęciowe: • ŚMIERĆ JEST PODRÓŻĄ w wyrażeniach językowych ochbih ‘wkroczyć na drogę = umrzeć’, ochha’ ‘wejść do wody = umrzeć’, ochwitz’ ‘wejść do (wnętrza) góry = umrzeć’ oraz w ikonografii przestawiającej zmarłą osobę podróżującą łodzią do świata zmarłych; • KRÓLOWIE SĄ ROLNIKAMI w wyrażeniach językowych chok ch’aaj ‘zasiewać / sypać kadzidło’ oraz w ikonografii przedstawiającej króla wykonującego gest zasiewu / sypania kadzidła w kontekście obchodów uroczystości końca okresu kalendarzowego; • CZAS TO PRZESTRZEŃ w wyrażeniu językowym upaat + data ‘na plecach (czego) / po (czym)’; • W organizacji elementów inskrypcji: WYSOKI STATUS SPOŁECZNY TO WYŻEJ, PODOBIEŃSTWO TO BLISKOŚĆ, DYSTANS SPOŁECZNY TO DYSTANS W PRZESTRZENI, WAŻNY JEST CENTRALNY, MNIEJ WAŻNY JEST PERYFERYJNY. Metonimie pojęciowe: • FIZJOLOGICZNE SKUTKI ŚMIERCI ZAMIAST ŚMIERCI / ZAKOŃCZENIE PROCESÓW ŻYCIOWYCH ZAMIAST ŚMIERCI / BRAK ODDECHU ZAMIAST ŚMIERCI w wyrażeniu językowym k'a'ay usak ? ik'il ‘jego/jej biały ? oddech ulatuje’ i na masce pogrzebowej przedstawiającej zmarłą osobę, której „biały oddech” opuszcza ją przez otwory ciała. Amalgamaty pojęciowe: • Postaci wahy, noszące imiona takie jak u ku chi kimi ‘jelenia śmierć’; k’an bah ch’o ‘żółty goffernik (rodzaj gryzonia)’; sitz’ winik / sitz’ kimi ‘obżartuch / śmierć-obżartuch’, mok chih ‘usta na supeł’; na/ix k’ul …ya ‘pani ?’; u ku chi (?) kimi ‘jelenia (?) śmierć’; chak ch’ah kimi ‘śmierć od czerwonej żółci’; naab/ha hix ‘jeziorny / wodny jaguar’, jako personifikacja choroby i śmierci. Konstrukcje oparte na punktach odniesienia w wyrażeniach dzierżawczych i w metonimii. W domenie przestrzeni zidentyfikowano wyrażenia językowe opisujące relacje topologiczne, w których figura i tło są w relacji przyległości przestrzennej lub dużej bliskości, w tym głównie przyimki do opisu ogólnych sytuacji statycznych: ti, tahn, tahnil. Dostępny materiał językowy nie dostarcza żadnych rozstrzygających dowodów na użycie układu względnego, który polega na odwzorowaniu układu współrzędnych mówcy (przód / tył / lewo / prawo) na obiekt tła w celu zlokalizowania figury. Natomiast klasyczny majański posługuje się abstrakcyjnym absolutnym układem odniesienia opartym na kierunkach geograficznych wyznaczonych przez pozorny ruch słońca na niebie: lak’in / elk’in ‘wschód’, chik’in / ochk’in ‘zachód’, nohol ‘południe’ lub ‘nadir’, xaman ‘północ’ lub ‘zenit’. W domenie ruchu niniejsza praca proponuje zaklasyfikować klasyczny majański jako język kodujący ścieżkę ruchu w czasowniku (ang. verb-framed), tzn. cała informacja na temat ścieżki ruchu jest zawarta w czasowniku, a toponimy i inne wyrażenia lokatywne są interpretowane jako „źródło” lub „cel” na podstawie semantyki czasownika i/lub kontekstu, przy czym w klasycznym majańskim obowiązuje zasada jednego lokatywu na zdanie: nie można jednocześnie podać źródła i celu ruchu, dlatego opis czasowników ruchu musi uwzględniać te informacje. Proponowane podstawowe tłumaczenia głównych czasowników ruchu są następujące: tal ‘przybyć tu (skądinąd)’; k’ot ‘przybyć tam (domyślnie: stąd); hul ‘wrócić tu (z miejsca, w którym się było czasowo)’; sut ‘wrócić do miejsca pochodzenia’; bixan ‘podróżować’; lok’ ‘opuścić zamkniętą przestrzeń’; och ‘wejść do zamkniętej przestrzeni’. W domenie czasu zidentyfikowano następujące wyrażenia językowe: wyrażenia oparte na wydarzeniach: ti ik’ k’in ‘o zmierzchu/w nocy’, i pas ’potem o świcie’, siyajiiy ‘(X lat) po swoich narodzinach’; konceptualizacje przestrzenne: przyimek ti + data ‘dnia’, tupaat + data ‘na plecach (czego) / po (czym)’, czasownik hul ‘przybyć’ w kontekstach kalendarzowych, model następstwa czasowego (ang. temporal sequence model) z różnymi formami czasownika uht ‘wydarzyć się’; oraz nie-przestrzenna metafora pojęciowa, a mianowicie personifikacja jednostek czasu, przejawiająca się w polisemii czasownika chum ‘zasiąść’ oraz proponowanej przez Law et al. (2013:E38) interpretacji fragmentu tekstu ze Świątyni Inskrypcji w Palenque jako forma zwracania się do okresu kalendarzowego w drugiej osobie. Klasyczny majański został sklasyfikowany w niniejszej pracy jako język zorientowany na temat (ang. theme-oriented, w przeciwieństwie do zorientowanego na agensa, ang. agent-oriented), ponieważ jest to język ergatywno-absolutywny, przeważająca większość zdań jest jednoargumentowa i zorientowana na temat, podczas gdy agens nie jest wymieniony wcale, jest wymieniony we frazie przyimkowej lub przestawiony w ikonografii. Ta strukturalna dominacja tematów wydaje się odzwierciedlać światopogląd, w którym wydarzenia mają miejsce bez znaczącego udziału ludzi, którzy są tylko częścią natury, równie ważną lub nieważną jak jej inne elementy. Polisemia markerów ergatywnych, które w klasycznym majańskim służą do oznaczania zarówno agensa w predykatach jak i posiadacza w relacjach dzierżawczych, dostarcza dowodów na kognitywne pokrewieństwo tych dwóch pojęć. Funkcja agensa jest rzadko werbalizowana w tekście, natomiast jest bogato ilustrowane w ikonografii, która przedstawia królów, królowe i wojowników będących sprawcami lub wykonawcami opisywanych wydarzeń. Natomiast relacje dzierżawcze są bardzo często opisywane w tekście, uwzględniając nie tylko prototypowe relacje posiadania, pokrewieństwa czy relacje typu część-całość, ale także autorstwo i przykłady determinowane kulturowo, takie jak ubaah ‘jego/ jej podobizna’, uk’ak’ ‘jego/jej ogień’ czy uwahy ‘jego/jej towarzysz duchowy’. Przechodząc do analizy dyskursu, proponowany odczyt fragmentu prawej sekcji panelu ze Świątyni Krzyża w Palenque pokazuje, że tekst zawiera szereg środków literackich, które sprawiają, że jest on bardziej interesujący i mniej przewidywalny, a przez to zyskuje na wartości literackiej: • Dwa zdania podwójnie złożone, w których zdania podrzędne tworzą dwuwiersz (ang. couplet), środek literacki bardzo popularny w kulturach mezoamerykańskich, tutaj identyfikujący główne wydarzenie w odniesieniu do dwóch innych; • Daty w pozornie błędnej pozycji, co przyciąga uwagę do pewnych fragmentów całej historii; • Zmienna pozycja dat kalendarzowych: w czterech zdaniach początkowa, co jest standardem dla tekstów historycznych, w sześciu innych końcowa, co jest typowe dla innych gatunków literackich; • Rytm narracyjny: Narodziny. Narodziny - wstąpienie na tron. Narodziny. Narodziny - wstąpienie na tron - zakończenie okresu kalendarzowego (ang. Period Ending). Narodziny - wstąpienie na tron (x 4). Narodziny - narodziny. Narodziny - narodziny - wstąpienie na tron. Zaproponowane podejście do analizy polega na podziale tekstu na zdania w oparciu o daty, które w naturalny sposób dzielą narrację historyczną na jednostki informacji: każde zdanie to jedno datowane wydarzenie, które może następnie posłużyć jako punkt odniesienia do innego wydarzenia, późniejszego lub wcześniejszego. Inskrypcje, które zazwyczaj składają się z tekstu i ikonografii, są analizowane jako jeden multimodalny akt komunikacyjny. Aby zrozumieć całość przekazu, analizowane są cztery aspekty inskrypcji: organizacja tekstu i ikonografii oraz ich wzajemne interakcje, wysoce skonwencjonalizowane gesty wykonywane przez przedstawione osoby, znaki pisma użyte w obrazie oraz sam tekst. Wnioski Niniejsza praca pokazuje, że metodologia językoznawstwa kognitywnego może być stosowana do badania starożytnych języków pisanych, pomimo ograniczonego korpusu tekstów, które dotrwały do naszych czasów. Pokazuje także, że klasyczno-majańskie teksty zawierają cały szereg zjawisk pojęciowych, które najskuteczniej można analizować przy pomocy narzędzi wypracowanych w ramach tej dziedziny. Zostało wykazane, że ogólny układ majańskich inskrypcji jest motywowany przez takie metonimie pojęciowe jak: WYSOKI STATUS SPOŁECZNY TO WYŻEJ, PODOBIEŃSTWO TO BLISKOŚĆ, DYSTANS SPOŁECZNY TO DYSTANS W PRZESTRZENI, WAŻNY JEST CENTRALNY, MNIEJ WAŻNY JEST PERYFERYJNY. Inskrypcje zazwyczaj składają się z tekstu i ikonografii, a ich elementy i interakcja budują akt komunikacyjny, na przykład ikonografia dostarcza informację o wykonawcy czynności, uzupełniając tekst w języku, który jest zorientowany na temat, a więc skupia się na nie-agentywnych aspektach sytuacji. Zaproponowane podejście metodologiczne pokazuje, że teksty majańskie w istocie były multimodalnymi produktami kultury i ich odbiorca musiał aktywnie uczestniczyć w procesie rozszyfrowywania przekazu. Układ elementów inskrypcji jest motywowany przez najprostsze metafory oparte na schematach wyobrażeniowych wymienionych powyżej, a więc niepiśmienna osoba mogła z powodzeniem rozpoznać przestawioną sytuację społeczną, gesty i artefakty kulturowe, a więc rozpoznać ogólną naturę wydarzenia i jego uczestników. Osoba o podstawowej znajomości pisma mogła odczytać znaki pisma użyte w obrazie, takie jak k’an tuun ‘żółty kamień’ czy tz’ihb ‘pisać, malować’ na Panelu Zapata albo imiona i funkcje ukryte w nakryciach głowy. Wreszcie osoba w pełni piśmienna byłaby w stanie uzupełnić taki podstawowy przekaz wszystkimi dodatkowymi informacjami zawartymi w tekście. Tak więc multimodalność tekstów glificznych mogła służyć dodatkowemu celowi, a mianowicie mogła pomagać ujawniać lub ukrywać informacje dostępne dla różnych grup odbiorców. Implikacje Niniejsza praca ma na celu wzbogacenia naszej wiedzy na temat klasycznego języka majańskiego i majańskich tekstów glificznych przez zastosowanie nowatorskiego, transdyscyplinarnego podejścia do ich analizy.

Abstract The developments in the decipherment of Maya glyphs have brought Maya studies to the point where the full complexity of the script and the literary quality of the language may be appreciated and studied, revealing the intellectual world of the ancient Maya societies. This dissertation aims to contribute to the study of ancient Maya glyphic inscriptions by providing insights from the perspective of cognitive linguistics and multimodality studies, a transdisciplinary approach that makes it possible to analyse both text and image as products of human mind within the same framework. Research questions The first question that needs to be asked is whether the cognitive linguistic framework may be applied to the study of an ancient grapholect. Did ancient people think and write in metaphors? Did they make use of conceptual metonymies? Did they conceptualize any aspects of their world in terms of conceptual blending? The further question would be what ancient Maya inscriptions may tell us about the ancient Maya world, about the authors of glyphic texts and artwork that accompanied them, as well as about the societies they lived in. Methodology Within the framework of cognitive linguistics, this dissertation focuses on identifying in Maya glyphic texts conceptual phenomena such as image schemas, conceptual metaphor and metonymy, conceptual blending and reference-point constructions, which – crucially to the main argument of this dissertation – may have both linguistic and non-linguistic manifestations, thus may be found in both text and image. It attempts to identify conceptual structures encoded in language that would be symptomatic of the underlying conceptual structure (or knowledge representation) and may reveal how the ancient Maya perceived the world. From the point of view of multimodality studies, Maya inscriptions are analysed as communicative situations which are – to a large extent - non-linear, so the reader/viewer is required to determine how to integrate the provided elements, and micro-ergodic (as defined by Bateman et al. 2017: 107), as they require certain effort to arrive at the intended message, thus actively engaging the reader/viewer into multimodal meaning-making. The choice of semiotic modes to be analysed was dictated by the affordances of the medium: text/image pairings carved in stone in low relief, and includes: layout, gestures, pictorial signs (glyphs used in image) and text. Results The analysis of Maya glyphic texts and accompanying imagery identified a number of conceptual phenomena: Image schemas: • UP-DOWN, NEAR-FAR, IN-OUT, SOURCE-PATH-GOAL. Conceptual metaphor: • DEATH IS A JOURNEY in linguistic expressions ochbih ’to road-enter = die’, ochha’ ’to water-enter = die’ and ochwitz ‘to mountain-enter = die’ and imagery depicting a dead person travelling into the Underworld in a canoe; • KINGS ARE FARMERS in the linguistic expression chok ch’aaj ‘sow/scatter incense’ and in imagery depicting the king performing a scattering gesture; • TIME IS SPACE in the linguistic expression upaat ‘on the back of = after’; • In layout: HIGH SOCIAL STATUS IS UP, SIMILARITY IS PROXIMITY, SOCIAL DISTANCE IS SPATIAL DISTANCE, IMPORTANT IS CENTRAL, LESS IMPORTANT IS PERIPHERAL. Conceptual metonymy: • PHYSIOLOGICAL EFFECTS OF DEATH FOR DEATH / TERMINATION OF LIFE PROCESSES FOR DEATH / LACK OF BREATH FOR DEATH in the linguistic expression k’a’ay usak ? ik’il ‘his/her white ? breath gets withered’ and in a funerary mask depicting a dead person with “white breath” leaving their body through bodily orifices. Conceptual blending: • Wahy creatures as personification of disease and death with names such as: u ku chi kimi ’deer death’; k’an bah ch’o ’yellow gopher rat’; sitz’ winik / kimi ’gluttony man / death’, mok chih ’knot mouth’; na/ix k’ul …ya ’Lady ?’; u ku chi (?) kimi ’deer (?) death’; chak ch’ah kimi ’red bile death’; naab/ha hix ’lake jaguar’. Reference point constructions in possessives and metonymy. In the domain of space, the identified expressions denoting topological relations, where the figure and ground are in contiguity or close proximity, include mainly prepositions for general static locations: ti, tahn, tahnil. The available linguistic material does not provide any conclusive evidence for the use of a relative system that involves mapping the speaker’s coordinate system (their front/ back/ left/ right) onto the ground object to locate the figure. However, Classic Mayan employed an abstract absolute frame of reference based on cardinal directions marked by the apparent movement of the sun in the sky: lak’in argued / elk’in ‘east’, chik’in / ochk’in ‘west’, nohol ‘south’ or ‘nadir’, xaman ‘north’ or ‘zenith’. In the domain of motion, Classic Mayan is to be a verb-framed language, that is all the path information is packaged in the verb, and toponyms and other locative expressions get the interpretation as ‘source’ or ‘goal’ based on the semantics of the verb and/or context, conforming to the one-locative-per-clause rule, which makes it impossible to provide both the source and goal of motion, this is why the description of verbs of motion in Classic Mayan needs to provide this information. These are the suggested basic glosses: tal ‘come here (from elsewhere)’, k’ot ‘arrive there (probably from here)’, hul ‘return here (from elsewhere where one went to earlier’, sut ‘return to point of origin’, bixan ‘travel’, lok’ ‘exit a bounded region’, och ‘enter a bounded region’. In the domain of time, the identified linguistic units include: event-based expressions: ti ik’ k’in ’at dusk/night, i pas ’then at dawn’, siyajiiy ‘after s/he was born’; spatial conceptualizations: preposition ti + date ‘on the day of’, tu paat ’on the back of / after’, the verb hul ’arrive’ in temporal contexts, the temporal sequence model with different forms of the verb uht ’happen’; and finally, a non-spatial conceptual metaphor, namely the personification of time units, confirmed by the polysemy of verb chum ‘sit (into an office)’ and potentially by the 2nd person form of address in the passage from the Temple of Inscriptions in Palenque, as proposed by Law et al. (2013:E38). Importantly, Classic Mayan was identified as a theme-oriented language: it is ergative-absolutive language, most clauses are one-argument and theme-focused, while agent is typically absent expressed by a prepositional phrase or depicted in the accompanying image. The structural prominence of themes seems to reflect the worldview in which events happen, and people seem to be only part of nature, as significant or insignificant as any other of its parts. The polysemy of ergative markers in Classic Mayan, which denote both agentivity and possession, provides evidence for conceptual closeness of these two concepts. While the former is rarely expressed verbally but profusely illustrated in image which depicts kings, queens and warriors as agents of the described events, the latter is frequently elaborated in texts, including not only prototypical relations such as ownership, part-whole relation and kinship, but also authorship and more culture-specific examples, such as ubaah ‘his/her/their image’, uk’ahk’ ‘his/her/their fire’ or uwahy ‘his/her/their companion spirit’. Moving to discourse analysis, the study of the right section of the Palenque Temple of the Cross panel shows that the text abounds in devices which make it more interesting, less predictable and consequently more literary: • Two 3-clause sentences with a couplet of subordinate clauses each, locating the main event in reference to two others, • Dates in seemingly incorrect positions drawing attention to certain fragments of the narrative, • Varied placement of CR dates: initial in four clauses, which is standard for historical texts, and final in other six, which is canonical for other genres. • Narrative rhythm: Birth. Birth – accession. Birth. Birth – accession – Period Ending. Birth – accession x4. Birth – birth. Birth – birth – accession. The proposed analytic approach is based on meaningful division of the text into coherent units (sentences and clauses) based on dates which are signposts in a historical narrative, each one corresponding to an event and potentially serving as a reference point for another event which happened earlier or later. The inscriptions, which are usually pairings of text and image, are analysed as one multimodal communicative act. To capture the entirety of the message in chosen inscriptions, four dimensions of each text are taken into account: the layout of the image and text and their interaction, highly conventionalized gestures adopted by depicted persons, pictorial signs used within the image, and, last but not least, the text itself. Conclusions This dissertation shows that cognitive linguistic methodology may be applied to the study of an ancient grapholect, in spite of the limited corpus of surviving texts. It further shows that Classic Maya texts generously employed a number of cognitive phenomena that are best analysed within the CL framework. It has been demonstrated that the general composition of Maya inscriptions is governed by a set of conceptual metaphors such as HIGH SOCIAL STATUS IS UP, SIMILARITY IS PROXIMITY, SOCIAL DISTANCE IS SPATIAL DISTANCE, IMPORTANT IS CENTRAL, LESS IMPORTANT IS PERIPHERAL. They are typically pairings of text and image where the modalities (layout, gestures, pictorial signs and text) interact in the communicative act, for example the image typically provides information about the agent of the action, overcoming limitations of the language which is theme-oriented, that is focuses on non-agentive aspects of the situation. The proposed methodological approach demonstrates that Maya texts were indeed multimodal products of culture, where the reader/viewer had to perform the composition of meaning-making task, with each modality contributing towards the common communicative goal. At the basic level, the layout is mostly governed by the simplest image-schematic conceptual metaphors listed above, so an illiterate person might have recognized the depicted social situation, characteristic gestures or cultural artefacts and understood the general nature of the event. A partially literate person might be able to decipher pictorial signs, such as k’an tuun ‘yellow stone’ and possibly tz’ihb ‘write, paint’ in Zapata Panel or names hidden in headdresses and identify specific participants of the event. Finally, a fully literate person would have been able to complement their understanding with all the additional information offered by the verbal narrative. Thus, the multimodality of glyphic texts seems to serve an additional purpose: not only do the modalities cooperate to create meaning, but they also help to reveal and hide information available for different groups of readers. Implications and applications This dissertation hopes to contribute to the growing body of knowledge about Classic Mayan and Maya glyphic texts, offering a transdisciplinary and novel approach to their analysis.