Dark patterns w handlu elektronicznym. Badanie stron internetowych wybranych sklepów z kosmetykami

Poniższa praca dotyczy zagadnienia dark patterns, określanych jako wzorce projektowe stosowane w interfejsie użytkownika w celu wprowadzenia w błąd lub wpłynięcia na proces decyzyjny użytkowników. Zjawisko dark patterns rozpatrywano głównie w kontekście handlu elektronicznego. Głównym celem było sprawdzenie czy na wybranych stronach internetowych sklepów z kosmetykami były wykorzystywane dark patterns w interfejsie użytkownika. W teoretycznej części pracy skoncentrowano się na zbadaniu jaki jest mechanizm funkcjonowania dark patterns i ich oddziaływania na użytkowników, jakie czynniki wpłynęły na ich powstanie i rozwój, a także jakie można wyróżnić typy dark patterns. Uwzględniono również szerszy kontekst powstawania dark patterns w zakresie wiedzy z obszaru psychologii i behawiorystki, m.in. teorii dwóch systemów myślenia, heurystyk i błędów poznawczych oraz teorii nudge. Wskazano także na jak marketing internetowy oparty na danych wpłynął na rozwój dark patterns oraz zwrócono uwagę na rolę technologii informacyjnych ułatwiających stosowanie praktyk manipulacyjnych. Metodologia badawcza obejmowała przegląd literatury przedmiotu, w tym analizę materiałów naukowych, czasopism specjalistycznych, stron internetowych o charakterze branżowym oraz raportów przygotowanych na zlecenie instytucji państwowych i międzynarodowych. W celu zaprojektowania własnego badania przestudiowano prace innych badaczy w tym obszarze oraz wykorzystano metodę wędrówki poznawczej dostosowanej do charakteru zaprojektowanej analizy. Przygotowane zadania oraz pytania pomocnicze, towarzyszyły symulacji działań związanych z procesem zakupowym dokonanym z perspektywy użytkownika. Przeprowadzone badanie wykazało występowanie dark patterns na wszystkich analizowanych stronach internetowych sklepów z kosmetykami, które miały zróżnicowany charakter i w wielu przypadkach kilka wzorców stosowano równocześnie. Najwięcej dark patterns występowało w płaszczyźnie wizualnej interfejsu użytkownika i odnosiły się one do rozmieszczenia, eksponowania lub ukrywania elementów graficznych oraz tekstowych. Stosowano także działania mające na celu ukrywanie lub opóźnianie w dostarczeniu kluczowych informacji użytkownikowi. Częstą praktyką było projektowanie asymetrycznej liczby interakcji na korzyść opcji preferowanych przez usługodawcę, a wybór opcji sprzecznej z jego interesem skutkowało poniesieniem większego wysiłku oraz nakładu czasu przez konsumenta. Wyniki badania prezentują istotne informacje na temat mechanizmów działania dark patterns, ich implementacji w interfejsie użytkownika oraz sposobu odziaływania na proces decyzyjny konsumentów na obszarze handlu elektronicznego. Badania w przyszłości mogą być poszerzone m.in o techniki automatyczne, większą próbę badawczą oraz weryfikacje zastosowania regulacji prawnych.