Życie rzeczy w powojennej Polsce (1944-1949) - ich pochodzenie, praktyki, znaczenia w perspektywie kulturoznawczej

Celem rozprawy doktorskiej „Życie rzeczy w powojennej Polsce (1944–1949) – ich pochodzenie, praktyki, znaczenia w perspektywie kulturoznawczej” jest analiza roli i znaczenia przedmiotów w czasach kryzysu. Był to okres powojennego niedoboru, a zarazem ustanawiania nowego porządku gospodarczego, w którym konsumpcja ograniczała się często do towarów najpotrzebniejszych. Interesuje mnie sposób, w jaki funkcjonowały i w jakiej relacji pozostawały dwie sfery: odgórna związana ze strategiami, polityką i regulacjami na poziomie państwowym oraz ta oddolna obejmująca emocje i taktyki pojedynczych osób.Rozprawa uzupełnia dotychczasowe badania powojennej historii Polski o kulturoznawczą perspektywę, której najważniejszą inspiracją teoretyczną są studia nad kulturą materialną. Ważnym dopełnieniem metodologii studiów nad kulturą materialną są studia nad kulturą wizualną. Zróżnicowane materiały dotyczą również reprezentacji przedmiotów (w filmach, kronikach filmowych, fotografiach, ilustracjach), które traktuję jako często unikalne źródło wiedzy o sposobach funkcjonowania przedmiotów oraz wyobrażeniach na ich temat. Rozprawa składa się z trzech studiów przypadku zorganizowanych wokół trzech kategorii przedmiotów: „znalezionych”, „gościnnych” i „nowych”, które zostały stworzone na podstawie dogłębnej i wyczerpującej kwerendy. Nie są one rozłączne, ale nakładają się na siebie i oświetlają z różnych perspektyw relacje między przedmiotami i podmiotami. Wprowadzają ze sobą również odmienne ramy interpretacyjne, które ukazują ten krótki powojenny okres w całej swej złożoności. Rozprawę otwiera rozdział poświęcony praktyce kulturowej angażującej po wojnie właściwie całe polskie społeczeństwo. Chociaż zarówno źródła słowa „szaber”, jak i samej praktyki „szabrowania” mają korzenie przedwojenne, to czasownik „szabrować” pojawia się po raz pierwszy w polskiej prasie w styczniu 1945 roku w kontekście grabienia mienia w zniszczonej Warszawie, a kilka miesięcy później utożsamiany zaczyna być z podróżami na tak zwane Ziemie Odzyskane. Interesuje mnie proces kształtowania się sposobów rozumienia przejmowania „znalezionych przedmiotów”, gdzie na pierwszy plan wysuwa się kategoria własności – sposoby rozumienia tego, co prywatne i tego, co publiczne – moje i wspólne.W drugim rozdziale przyglądam się niemieckim przedmiotom pochodzącym z Ziem Odzyskanych, których właścicieli gładko usuwa się w powojennym dyskursie, określając je jako „poniemieckie”. Interesuje mnie przede wszystkim doświadczenie przejmowania mebli, ubrań, pościeli, narzędzi kuchennych czy maszyn polowych, któremu chcę się przyjrzeć na podstawie materiałów z konkursu na „Pamiętnik osadników Ziem Odzyskanych”. Pytam między innymi o sposób funkcjonowania (po)niemieckich przedmiotów w polskich rękach. Analizuję sposób w jaki nadawano im nowe znaczenia, jaką rolę pełniły w życiu osadników, a także sposób w jaki powojenne przejęcie przedmiotów było przez nich konceptualizowane w osobistym doświadczeniu.W ostatnim rozdziale badam szeroko rozumiane nowe przedmioty – zarówno pochodzące z zagranicznej pomocy United Nations Relief and Rehabilitation Administration (w latach 1945–1947), jak i projektowane i produkowane w kraju zaraz po wojnie. Z jednej strony interesuje mnie fascynacja przedmiotami pochodzącymi z zagranicy, które kształtowały wyobrażenia o Zachodzie. Z drugiej strony chcę prześledzić dyskurs poświęcony produkcji nowych przedmiotów na przykładzie powstających po wojnie instytucji – Wydziału Ministerstwa Wytwórczości i Sztuki (1945–1947), a następnie Biura Nadzoru Estetyki Produkcji.

The aim of the doctoral dissertation The Life of Things in Post-War Poland (1944–1949) – their Origins, Practices, Meanings from the Perspective of Cultural Studies consists in analysing the role and meaning of objects in a time of crisis. The discussed era was a period of post-war shortage of goods and the establishment of a new economic order in which consumption was often reduced to the most indispensable commodities. I am interested in the functioning and relations between two spheres: the top-down sphere, related to strategies, politics and regulations at the state level, and the bottom-up sphere, embracing emotions and tactics of individuals.The dissertation complements the previously conducted research in Polish post-war history by introducing a perspective of cultural studies which derives the most important theoretical inspiration from studies on material culture. An important supplement to the methodology of studies on material culture consists in studies on visual culture. Varied materials also concern the representation of objects (in films, film chronicles, photographs, illustrations), which I treat as an often unique source of knowledge about the functioning of objects and their imagined visions. The dissertation consists of three case studies organised around three categories of “found”, “guest”, and “new” objects, formulated on the basis of in-depth and exhaustive research. The categories are not separate, they mutually overlap and each of them sheds a different light on the relations between objects and subjects. They also introduce frames of interpretation that depict the brief post-war period in all its complexity.The opening chapter of the dissertation is devoted to a cultural practice that engaged virtually the entire Polish society after the war. Although the etymology of the word “szaber” (loot) and the very practice of “szabrowanie” (looting) have pre-war origins, the verb “szabrować” (to loot) appears for the first time in the Polish press in January 1945 in the context of plundering property in ruined Warsaw, and begins to be associated several months later with journeys to the so-called Recovered Territories. I am interested in the process of shaping the manners of understanding the seizing of “found objects”, which foregrounds the category of property – the manners of understanding the private and the public – mine and common.In the second chapter, I examine German objects originating from the Recovered Territories whose owners are seamlessly removed from the post-war discourse, which defines such objects as “post-German”. My main interest concerns the experience of taking over furniture, clothes, bedding, kitchen utensils or agricultural machinery, which I want to examine on the basis of materials from the competition “Memoirs of Settlers in the Recovered Territories”. Amongst other topics, I pose questions about the way in which (post-)German objects functioned in the Polish hands. I analyse the way in which they were given new meanings, the role they played in the lives of settlers and the manner in which settlers conceptualised seizing objects in their personal experience after the war.In the last chapter, I investigate broadly understood new objects – both those provided by foreign aid of the United Nations Relief and Rehabilitation Administration (between 1945 and 1947) as well as those designed and manufactured in the country immediately after the war. On the one hand, I am interested in the fascination for objects originating from abroad that shaped the vision of the West. On the other hand, I want to trace the discourse on the production of new objects on the example of institutions established after the war – Department of the Ministry of Manufacturing and Art (Wydział Ministerstwa Wytwórczości i Sztuki, 1945–1947), and later the Office for the Supervision of the Aesthetics of Production (Biuro Nadzoru Estetyki Produkcji).