Zmiany cech temperamentu związane z ustępowaniem objawów pourazowego zaburzenia stresowego po zastosowaniu psychoterapii, farmakoterapii albo leczenia skojarzonego.

Praca prezentuje badanie podłużne zogniskowane wokół zmian cech temperamentu pojawiających się pod wpływem ustępowania objawów zaburzenia stresowego pourazowego (PTSD) po leczeniu. Relacja pomiędzy temperamentem a PTSD zwykle jest rozważana zgodnie z modelem podatności, w którym to cechy temperamentu są czynnikiem ryzyka dla rozwoju objawów zaburzenia. W przedstawionej pracy punktem wyjścia było przedstawienie tej relacji w modelu komplikacji, w którym pod wpływem objawów PTSD dochodzi do zmian cech temperamentu w kierunku zmniejszenia możliwości przetwarzania stymulacji (proces reaktywizacji). Dotychczas efekt komplikacji w relacji temperament – PTSD był prezentowany w badaniach jedynie w naturalnym przebiegu dynamiki objawów PTSD, bez uwzględniania możliwości modyfikowania nasilenia zaburzenia metodami terapeutycznymi. To z kolei zrodziło pytanie o możliwość celowego odwrócenia zmian temperamentu poprzez leczenie PTSD. Innymi słowy, czy skuteczne leczenie objawów PTSD (psychoterapia lub/i farmakoterapia) prowadzi również do zmian temperamentu w kierunku zwiększenia utraconych wcześniej możliwości przetwarzania stymulacji. W pierwszej części wstępu teoretycznego zostało opisane zaburzenie stresowe pourazowe z perspektywy diagnostycznej, wiedza odnosząca się do czynników ryzyka PTSD, modele wyjaśniające powstawanie i utrzymywanie się objawów, a także metody leczenia PTSD. Druga część wstępu teoretycznego poświęcona jest dwóm koncepcjom temperamentu: Regulacyjnej Teorii Temperamentu – jako tej, która daje tej pracy podwaliny myślenia o temperamencie i jego funkcjonalnym znaczeniu – oraz Transakcyjnemu Modelowi Temperamentu – który wzbogaca rozważania o temperamencie jako o elemencie złożonego systemu regulacji stymulacji, który, jak każdy element skomplikowanej struktury, może ulegać zmianom pod wpływem zmian innych elementów. Ponadto, poruszona zostaje kwestia stałości – zmienności temperamentu w kontekście zdarzeń życiowych i objawów psychopatologicznych. Wprowadzenie teoretyczne zamyka rozdział przedstawiający model zmian temperamentalnych powstających pod wpływem trwającego PTSD, a także główna hipoteza odwołująca się do możliwości odwrócenia tych zmian w procesie skutecznego leczenia PTSD. W przypadku nieskutecznego leczenia PTSD założono, że zmiany temperamentu nie będą obserwowane. Ponadto, oczekiwano, że każdy rodzaj leczenia będzie prowadził do podobnych zmian temperamentu, a uzyskane zmiany temperamentu pod wpływem remisji objawów będą stabilne w czasie. W badaniu wzięło udział 138 dorosłych osób. Każda z nich była uczestnikiem wypadku drogowego, na skutek którego cierpiała na PTSD, i w ramach prezentowanego badania została skierowana do jednej z trzech metod leczenia: psychoterapii (przedłużona ekspozycja), farmakoterapii (paroksetyna), lub leczenia skojarzonego. Zarówno cechy temperamentu, jak i nasilenie objawów PTSD, były badane trzykrotnie: przed leczeniem, bezpośrednio po leczeniu i w badaniu followup, które odbywało się od 6 do 12 miesięcy od zakończenia leczenia. W rozdziale III zostały przedstawione uzyskane wyniki z zastosowaniem analizy w modelu mieszanych latentnych rozwojowych (growth mixture model analysis). Rezultaty wykazały, że wraz z ustępowaniem objawów PTSD pod wpływem skutecznego leczenia, dochodzi do zmian temperamentu w kierunku zwiększenia możliwości przetwarzania stymulacji (proces „dereaktywizacji”). Z kolei, przy nieskutecznym leczeniu PTSD takie zmiany nie zachodzą. Oba rezultaty były uzyskiwane niezależnie od zastosowanego leczenia. Ponadto, wyniki wskazały, że zmiany temperamentu związane z ustąpieniem objawów zaburzenia pozostają stabilne w czasie. Ostatni rozdział pracy jest poświęcony dyskusji uzyskanych wyników i ich znaczenia dla praktyki psychologicznej. Znajduje się tutaj również krytyczna analiza badania, oraz sugestie wobec dalszych badań odwołujących się do prezentowanej tematyki.

The dissertation presents results from longitudinal study focused on temperamental changes occurring with PTSD symptoms remission after treatment. The relationship between temperament and PTSD is usually considered according to a vulnerability model, in which temperamental traits are risk factors for developing PTSD symptoms. The starting point of this research was a spin of this relationship in terms of complication model, in which temperamental traits can change under the influence of the disorder towards a decline in processing capabilities of stimulation (process of reactivization). Until now, the complication effect in the relationship temperament – PTSD was researched only in a natural course of PTSD symptoms dynamics; without taking into consideration a possibility to modify the intensity of disorder by treatment methods. This, in turn, raises the question about possibility of deliberate reversal of temperamental changes during PTSD treatment. In other words, does effective treatment of PTSD (psychotherapy or/and pharmacotherapy) also lead to temperamental changes towards an increase of missing earlier processing capabilities of stimulation. The first part of a theory introduction describes posttraumatic stress disorder from diagnostic perspective, a knowledge about risk factors for PTSD, models illustrating developing and maintaining of PTSD symptoms, and also treatment methods. The second part is devoted to two temperamental theories: Regulative Theory of Temperament, which provides the foundations of thinking about temperament and its functional meaning, and Transactional Model of Temperament, which enriches thinking about temperament as if it was an element of a complex system of stimulation regulation and changed affected by changes of other elements. Moreover, there is brought up the subject of temperament stableness – variability in the context of lifespan events and psychopathological symptoms. The introduction ends with the chapter presenting a model of temperamental changes occurring under the influence of lasting PTSD, and also a main hypothesis referring to the possibility of reversal these changes by effective treatment of PTSD. There was assumed that the temperamental would not occur if treatment was not effective. Moreover, it was expected that every type of treatment would lead to the same temperamental changes, and achieved temperamental changes would stable in time. The study was based on results obtained from 138 adult participants. Every person suffered from PTSD symptoms as a result of a motor vehicle accident; and was randomized to one of three treatment arms: psychotherapy (prolonged exposure), pharmacotherapy (paroxetine), or combined treatment. Temperamental traits and intensity of PTSD symptoms were measured three times: before treatment, immediately after treatment, and follow-up, which took place from 6 to 12 months after the treatment end. Chapter III features obtained results with the growth mixture model analysis. Results showed that temperamental changes towards the increase of processing capabilities of stimulation occurred with remission of PTSD symptoms after effective treatment (process of “dereactivization”). Then, these changes did not occur with ineffective treatment of PTSD. Both results were obtained independently from applied treatment. Furthermore, results indicated that temperamental changes connected with remission of PTSD symptoms are stable in time. The last section is devoted to discussion of obtained results and their importance for psychological practice. It features also a critical commentary of this study, and suggestions for further researches referring to presented subject area.