Odpowiedzialność za wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta

W ramach modelu partnerskiego relacji pomiędzy pacjentem a lekarzem, pojawiły się istotne regulacje dotyczące konieczności uzyskania zgody pacjenta na wykonanie u niego zabiegu leczniczego. Pacjent może sam decydować w zakresie swojego zdrowia. Podstawą tych norm w polskim porządku prawnym jest wolność do samostanowienia człowieka wyrażona w art. 47 Konstytucji RP. Zgodę na zabieg leczniczy może wyrazić sam pacjent w ramach zgody właściwej, albo jego przedstawiciel ustawowy w przypadku osób małoletnich lub ubezwłasnowolnionych całkowicie, w drodze zgody zastępczej. W niektórych przypadkach wymagana jest tzw. zgoda kumulatywna. Zgodę na zabieg leczniczy może wyrazić również sąd opiekuńczy. Dla uzyskania skutecznej zgody na zabieg, lekarz zobowiązany jest do udzielenia niezbędnych informacji pacjentowi o jego stanie zdrowia, normalnych następstwach leczenia lub jego zaniechania oraz o ryzyku jakie się z nimi wiąże. Wykonanie zabiegu bez uprzedniej zgody pacjenta może być przeprowadzone przez lekarza w ramach tzw. wyjątku terapeutycznego, który również obwarowany jest szczegółowymi regulacjami. W polskim kodeksie karnym odpowiedzialność za wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta jest opisana w art. 192. Zgodnie z jego treścią, przewidzianą karą za ten występek jest grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2. Przedmiotem ochrony tego przepisu jest wolność pacjenta. Wypełnienie znamion czynu zabronionego pozostaje więc bez znaczenia co do błędów medycznych czy nieudanych zabiegów leczniczych. Nie ma w nim również zastosowania konstrukcja siły wyższej, ponieważ naruszałoby to cały sens istnienia przepisu. W doktrynie panuje spór dotyczący podmiotu przestępstwa z art. 192 k.k. Istnieją publikacje zgodnie z którymi ze względu na wykładnię językową, jest to przestępstwo powszechne. Druga strona twierdzi, iż ze względu na powiązanie pojęć „zabieg leczniczy” i „pacjent” z analogicznymi przepisami z innych ustaw, przestępstwo z 192 k.k. może popełnić tylko konkretna grupa podmiotów. Podmioty dokonujące zabiegów leczniczych bez zgody pacjenta mogą odpowiadać za popełnione czyny w różnych reżimach prawnych. Poza odpowiedzialnością karną wynikającą z opisanego wyżej art. 192 k.k., jest również odpowiedzialność cywilna ukierunkowana na funkcję odszkodowawczą oraz odpowiedzialność dyscyplinarna. Wśród osób spoza środowiska prawniczego odpowiedzialność za wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta zdaje się nie być jednoznaczną kwestią. Duża cześć społeczeństwa uznaje życie człowieka za wartość nadrzędną, ponad jego wolnością do samostanowienia.

Thanks to partnership model of the relationship between patient and doctor, many new regulations have appeared regarding the necessity of obtaining patient’s consent to perform any medical procedure. Patient can now decide on his own about his health. These norms in Polish legal system are based on paragraph 47 of Constitution of the Republic of Poland. Consent for performing a medical procedure can be expressed by a patient himself or in case the patient’s a minor or incapacitated, the substitute content can be expressed by his legal legal representative. In some cases, the consent must be expressed cumulatively by the patient and his representative. Sometimes it can also be done by a guardian court. For obtaining a valid consent, doctor must inform the patient about important information about his health, consequences of a suggested treatment and consequences of not undergoing treatment, and also about the risk of any of these things. Doctor can perform a medical procedure without the patient’s consent only in so called „therapeutic exception” which is also strictly regulated. In Polish legal system, the responsibility for performing a medical procedure without the patient’s consent is described in article 192 of the penal code. According to this, the penalty for this act is fine, restriction of liberty or imprisonment up to 2 years. The subject of protection in article 192 is the patient’s freedom, so it doesn’t matter if the doctor made a medical mistake or saved patient’s life. It is not possible to invoke force majeure, as this would make an article 192 unenforceable. In Polish legal system, there is a controversy regarding who can in fact commit a crime of performing a medical procedure without the consent. Some say that it can be anyone, and others claim that it can be only specific group of people, as not everyone has patients, and not everyone can perform a medical procedure itself. Responsibility or committing a crime can occur under various legal regimes. Besides criminal responsibility, there is also civil and disciplinary. Among people outside the legal community, the responsibility of performing a medical procedure seems not to be a clear case. A large part of society recognizes human life as a superior value, to his freedom to decide about his health and life.