Badanie własności optycznych aerozoli na podstawie synergii obserwacji satelitarnych i pomiarów naziemnych

Aerozol atmosferyczny jest ważnym składnikiem atmosfery, gdyż wpływa na bilans radiacyjny, a co za tym idzie na klimat Ziemi, w wyniku bezpośredniego oddziaływania cząstek z promieniowaniem, a także pośrednio, poprzez modyfikację własności mikrofizycznych chmur. Do precyzyjnego określenia roli aerozolu w procesach klimatycznych, ze względu na obserwowane duże zmiany zawartości aerozolu w atmosferze, niezbędny jest monitoring grubości optycznej aerozolu prowadzony w dużej skali przestrzennej. Zmiany ilości aerozolu w atmosferze, a także jego kompozycji, wiążą się zarówno z emisjami naturalnymi, jak i antropogenicznymi. W drugim przypadku szczególną rolę odgrywają aglomeracje miejskie, które odpowiadają za duże emisje cząstek oraz znaczne modyfikacje składu aerozolu atmosferycznego. Monitoring grubości optycznej aerozolu na dużych obszarach może być prowadzony przy zastosowaniu detektorów satelitarnych. Teledetekcyjne badania własności optycznych aerozolu atmosferycznego wiążą się jednak z szeregiem problemów i ograniczeń, a jedną z najważniejszych trudności jest konieczność oszacowania reflektancji powierzchni ziemi. W ramach niniejszej pracy opracowana została metoda integracji danych mająca na celu poprawę algorytmów służących do wyznaczania własności optycznych powierzchni ziemi, co z kolei przekłada się na mniejsze błędy w wyznaczanej grubości optycznej aerozolu atmosferycznego. Wykorzystanie danych teledetekcyjnych w celu uzyskania informacji na temat własności fizycznych aerozolu wiąże się z koniecznością użycia metod odwrotnych. W rozdziale 2 przedstawiona została definicja problemu odwrotnego a także podstawowe metody jego rozwiązywania. Opisane zostało równanie transferu promieniowania w atmosferze, pełniące rolę tzw. modelu bezpośredniego w zagadnieniach odwrotnych, a także kilka uproszczeń stosowanych podczas rozwiązywania tego równania. Rozdział 3 zawiera podsumowanie głównych problemów związanych z satelitarną teledetekcją aerozolu atmosferycznego. Przybliżone zostały również najważniejsze metody wykorzystywane w satelitarnych badaniach aerozolu. Przegląd używanych algorytmów obejmuje zarówno metody stosowane w przypadku instrumentów poruszających się po orbitach biegunowych, jak i tych umieszczonych na satelitach geostacjonarnych. Wyszczególnione i opisane zostały algorytmy wykorzystywane do wyznaczania własności aerozolu na podstawie pomiarów wykonywanych przez detektor SEVIRI. W rozdziale 4 opisana została konstrukcja dwóch autorskich algorytmów służących do wyznaczania własności optycznych aerozolu atmosferycznego. Zaproponowano dwie różne metody, 1- i 2-kanałową, oparte na synergii danych satelitarnych pochodzących z przyrządu SEVIRI, obserwacji naziemnych oraz modeli numerycznych. W obydwu przypadkach do oszacowania rozkładu przestrzennego grubości optycznej aerozolu w dniu referencyjnym stosowana jest metoda optymalnej interpolacji. Informacje na temat AOD w dniu referencyjnym pozyskano z detektora MODIS lub z modeli MACC lub NAAPS. Po wykonaniu korekcji tła aerozolowego względem naziemnych pomiarów fotometrycznych wyznaczana jest reflektancja powierzchni w dniu referencyjnym. Uzyskana w ten sposób wartość współczynnika odbicia podłoża jest następnie wykorzystywana do wyznaczania rozkładu przestrzennego AOD w okresie ±10 dni. Walidacja opracowanych algorytmów przedstawiona została w rozdziale 5. Porównanie AOD wyznaczonego na podstawie obserwacji SEVIRI z obserwacjami fotometrycznymi wskazuje na dość dobrą zgodność wyników. Najmniejsze różnice zanotowane zostały dla obserwatorium w Belsku, dla obydwu wersji algorytmu. Średnie różnice AOD wahają się od -0,02 do 0,02, a średni błąd kwadratowy przyjmuje wartości 0,04-0,05. Dobrą zgodność zanotowano również dla porównania AOD wyznaczonego dla całego obszaru Polski z danymi z detektora MODIS, zarówno dla przypadków, w których AOD w dniu referencyjnym pochodziła z detektora MODIS jak i z modelu MACC. Średni bias był zwykle niższy niż 0,01, a rms przyjmował wartości z zakresu 0,04-0,06. Rozdział 6 poświęcony jest analizie wpływu emisji pochodzących z aglomeracji miejskich na rozkład przestrzenny własności optycznych aerozolu atmosferycznego, w kontekście metody optymalnej interpolacji. Długookresowe obserwacje grubości optycznej aerozolu oraz koncentracji cząstek pyłu zawieszonego o średnicach <10 µm zebrane w Warszawie i w okolicach miasta wskazują na niewielki wpływ emisji lokalnych.

Atmospheric aerosol is an important component of the atmosphere as it influences radiative balance and thus the climate of the Earth. Aerosol particles interact directly with radiation and indirectly they modify the microphysical properties of clouds. In order to determine the precise role of aerosol in climate processes, taking into account fluctuations of the amount of aerosol in the atmosphere, it is essential to carry out large spatial scale monitoring of aerosol optical depth (AOD). Changes in the amount of atmospheric aerosol and its composition are related to emissions from natural sources as well as to those of anthropogenic origin. As to the latter, city agglomerations are of great importance as they emit large amounts of particles and bring about significant changes in aerosol composition. Monitoring of aerosol optical depth on a large spatial scale can be performed with the use of satellite instruments. Remote sensing of atmospheric aerosol optical properties is related, however, to a number of problems and limitations, of which one of the most significant difficulties is to estimate surface reflectance. This thesis deals with a method of data integration that has been developed in order to improve the estimation of values of surface optical properties and which, in turn, translates into reduced uncertainties when retrieving aerosol optical depth. The use of remote sensing data in order to retrieve information on the physical properties of aerosols entails the necessity of employing inverse methods. In chapter 2 a definition of an inverse problem and basic methods to solve it are presented. In addition, a radiative transfer equation, which is employed as a forward model, is described, as are several simplifications used in the process of solving this equation. Chapter 3 summarises the main substantial problems related to the satellite remote sensing of atmospheric aerosol. The most important methods used in the satellite research of aerosol are also described. The review of algorithms provided includes both methods developed for polar and geostationary satellites. Finally, algorithms designed for retrieving aerosol properties based on SEVIRI data are listed and characterised. Chapter 4 discusses the construction of two algorithms designed to retrieve the optical properties of atmospheric aerosol. These two different, 1- and 2-channel methods, are based on the synergy of satellite data, ground-based measurements and numerical model outputs. In both cases, an optimal interpolation method was used to estimate a first approximation of the spatial distribution of aerosol optical depth. Information on the spatial distribution of AOD on the reference day was derived from the MODIS instrument or MACC or NAAPS models. Following the correction of the aerosol background the next step is to estimate surface reflectance on the reference day. The value of surface reflectance obtained is then used to retrieve spatial distribution of aerosol optical depth over a period of ±10 days. A validation of the constructed algorithms is presented in chapter 5. A comparison of the SEVIRI AOD with sun photometer observations showed quite a good concordance. The smallest differences, for both methods, were registered for the Belsk station. The mean bias of AOD was between -0.02 and 0.02 and the root mean square was about 0.04-0.05. Similar results were obtained for a comparison of AOD calculated for the whole territory of Poland and MODIS data, and also for AOD on the reference day taken both from MODIS and from MACC. Mean bias was usually lower than 0.01, and rms was about 0.04-0.06. Chapter 6 deals with an analysis of the influence of city agglomeration emissions on aerosol optical properties' spatial distribution in the context of the optimal interpolation method. Long-term observations of aerosol optical depth and the concentration of particulate matter with diameter <10 μm collected in Warsaw and the surrounding area indicate the minor influence of local emissions.