Metaforyczna konceptualizacja pojęcia GOSPODARKA w internetowych analizach, raportach i komentarzach rynkowych. Badanie kontekstów zdaniowych pozyskanych za pomocą programu AntConc

Zjawiska językowe, które wiążą się z funkcjonowaniem gospodarki rynkowej w Polsce, w niewielkim zakresie są przedmiotem badań podejmowanych na gruncie językoznawstwa polonistycznego. Moja rozprawa jest próbą wypełnienia tej luki. Podstawę materiałową analizy stanowią 2104 teksty publikowane przez analityków giełdowych na stronach internetowych instytucji finansowych – towarzystw funduszy inwestycyjnych i domów maklerskich. Tematem ich wypowiedzi są fenomeny mikro- i makroekonomiczne w naszym kraju i na świecie wpływające na stan gospodarki odzwierciedlony w notowaniach papierów wartościowych. Głównymi celami rozprawy są: opis metaforycznych wyobrażeń GOSPODARKI w danych źródłowych, porównanie uzyskanych wyników z konceptualizacjami opisanymi w literaturze światowej służące stwierdzeniu, w jakim stopniu mają one charakter wtórny, a w jakim są propozycjami oryginalnymi, a ponadto sprawdzenie, czy metaforyczne odwzorowania bytów, zjawisk i procesów ekonomicznych cechują się systematycznością i regularnością, oraz określenie, jaki jest stopień tego zjawiska. Dodatkowe zamierzenia badawcze to: zaprezentowanie stanu badań nad metaforycznym językiem tekstów o gospodarce w lingwistyce światowej i polskiej oraz weryfikacja przydatności programu AntConc do analizy dużego korpusu tekstów polskojęzycznych. Do opracowania materiału wykorzystałam metodologię teorii metafory konceptualnej zaproponowaną przez G. Lakoffa i M. Johnsona. Umożliwia ona opis struktur pojęciowych wyrażających rozumienie poszczególnych dziedzin wiedzy przez mówiących danym językiem, a tym samym jest użyteczną koncepcją pozwalającą na wyjaśnienie, jak postrzegają oni 2 rzeczywistość. Najważniejsze tezy tej teorii przedstawiłam na tle głównych założeń porównaniowej i interakcyjnej teorii metafory oraz postulatów językoznawstwa kognitywnego. W rozdziale poświęconym stanowi zagranicznych i polskich badań nad metaforami w dyskursie ekonomicznym omówiłam metodologiczne podstawy tych analiz, główne zagadnienia teoretyczne i najczęściej rekonstruowane metaforyczne wyobrażenia bytów, zjawisk i procesów gospodarczych. Opis dorobku polskiej lingwistyki poszerzyłam o zreferowanie poglądów autorów na status stylistyczny języka, którym mówi się lub pisze o gospodarce. Przedstawiłam także klasyfikację tekstów należących do komunikacji giełdowej i modeli komunikacji giełdowej. W analitycznej części rozprawy zaprezentowałam wyniki moich badań nad metaforycznym obrazowaniem GOSPODARKI w analizach, raportach i komentarzach rynkowych. Zrekonstruowałam i omówiłam piętnaście podsystemów metaforycznych utworzonych przez domeny źródłowe CZŁOWIEKA (GOSPODARKA TO HABITAT CZŁOWIEKA), ISTOTY ŻYWEJ (GOSPODARKA TO HABITAT ISTOT ŻYWYCH), GÓRY (GOSPODARKA TO GÓRZYSTA KRAINA), OBIEKTU (GOSPODARKA TO ZBIÓR OBIEKTÓW), POJEMNIKA (GOSPODARKA TO UKŁAD POJEMNIKÓW), MIEJSCA (GOSPODARKA TO MIEJSCE), BUDYNKU (GOSPODARKA TO KONSTRUKCJA), MASZYNY (GOSPODARKA TO ZESPÓŁ SPRZĘŻONYCH MASZYN), ŚRODKA LOKOMOCJI (GOSPODARKA TO PRZESTRZEŃ RUCHU ŚRODKÓW LOKOMOCJI), TOWARU (GOSPODARKA TO ZBIÓR TOWARÓW), POŻYWIENIA (GOSPODARKA TO PRZESTRZEŃ KONSUMPCJI), PŁYNU (GOSPODARKA TO ZBIORNIK NA PŁYN), WYŚCIGU (GOSPODARKA TO PRZESTRZEŃ RYWALIZACJI), WOJNY (GOSPODARKA TO PRZESTRZEŃ KONFRONTACJI) i RUCHU (GOSPODARKA TO PRZESTRZEŃ RUCHU). Wyodrębniłam w nich uporządkowane hierarchicznie struktury i scharakteryzowałam cechujące je regularności. Ponadto opisałam odwzorowania ustanawiające poszczególne konceptualizacje oraz podałam typowe skorelowane z nimi wyrażenia. Na tej podstawie odtworzyłam obrazowanie domeny docelowej oraz skonstatowałam, że metaforyczne odwzorowania wykazują duży stopień systematyczności. Analiza pozwoliła mi także stwierdzić, że odtworzone projekcje pojęciowe uwypuklają dwa zasadnicze aspekty GOSPODARKI – funkcjonalny i jakościowy. Wyobrażenia te reprezentują odpowiednio stan wiedzy eksperckiej i wiedzy potocznej o tej domenie. Konceptualizacje te są wobec siebie komplementarne i powinny zostać uwzględnione w definicji omawianego pojęcia. Wyniki badań potwierdzają uniwersalność zastosowanej w rozprawie metodologii – może ona zostać wykorzystana do analizy innych złożonych pojęć. 3 Badanie wykazało, że nie jest możliwe jednoznaczne rozstrzygnięcie, czy zrekonstruowane rzutowania mają charakter oryginalny, czy też powielają metafory utrwalone w publikowanych na całym świecie tekstach specjalistycznych i popularnych. Porównanie opracowań polskich z obcojęzyczną literaturą przedmiotu pozwala natomiast zaobserwować zbieżność podejmowanych problemów badawczych. Z analizy wynika, że odtworzony przeze mnie system metafor pojęciowych charakteryzuje się dużą regularnością. Składa się na niego piętnaście podsystemów złożonych z hierarchicznie uporządkowanych odwzorowań. Struktura ta stanowi pojęciowy szkielet będący podstawą modelowania domeny docelowej. Kolejny wniosek dotyczy wad i zalet programu AntConc. Okazał się on narzędziem przydatnym do przeszukiwania dużego korpusu danych. Natomiast istotnym utrudnieniem jest cechujący go brak lematyzacji. Właściwość ta sprawia, że konieczne staje się ręczne wprowadzanie form fleksyjnych słów kluczowych, co znacznie wydłuża czas obróbki danych. W zakończeniu rozprawy wyznaczyłam inne obszary badań nad językiem tekstów o tematyce gospodarczej. Refleksji teoretycznej wymagają przede wszystkim ich leksyka i status stylistyczny. Za istotne uważam także porównanie zrekonstruowanych w rozprawie odwzorowań z konceptualizacjami realizowanymi w języku publicystyki. Ciekawym wyzwaniem badawczym byłoby także opisanie funkcji metafor – w tym zwłaszcza ideologicznej – w dyskursie ekonomicznym.

Linguistic phenomena connected with the functioning of the market economy in Poland are rarely subjects of research for the Polish linguistics. My dissertation is an attempt to fulfil this gap. The samples chosen for the analysis were 2104 texts published by various investments advisors on investment fund companies and brokerage houses websites. Their posts dealt with the micro- and macroeconomic phenomena both in Poland and abroad. The main goals of the research were the following: • the description of metaphorical images of ECONOMY in the source data; • the comparison of the obtained results with conceptualisations described in English language research papers; • the determining what is the degree of systematicity and regularity of metaphorical projections; • the presentation of the scope of research on metaphors in economic discourse in Poland and abroad; • the verification of the applicability of AntConc software to the analysis of the collected data. The conceptual metaphor theory proposed by George Lakoff and Mark Johnson was used as the basis for the analysis. In the theoretical chapter the main assumptions of this theory 2 were introduced by the presentation of comparative and interaction theories of metaphor, as well as cognitive linguistics in general. In the chapter dealing with Polish and foreign linguistic studies, the main research areas and dominating conceptualizations of ECONOMY were discussed. The illustration of the scope of research in Poland also included the presentation of the stylistic status of language of economy, as well as the categorisation of stock exchange texts and stock exchange communication models. The research results were presented in the analytical part of the dissertation. I reconstructed and discussed metaphorical subsystems created by individual source domains. Specifically, their hierarchically organised structures and characteristic regularities within them were analysed. Furthermore, the mappings occurring in individual conceptualisations were also interpreted. I also gave examples of expressions characteristic of the respective mappings. This investigation allowed me to reconstruct imagery of the target domain and prove that metaphorical structures are highly systematic. The analysis has shown that the reconstructed conceptual projections highlighted two main aspects of ECONOMY – functional and qualitative. They represent respectively expert and common knowledge about the discussed target domain. This conceptualisations are complementary and should be taken into account in redefining this field of knowledge. What is more, the research results confirmed the versatility of the used methodology as it showed that it can be applied to the analysis of other complex concepts. The study has also demonstrated that it is not possible to clearly decide whether reconstructed mappings are original or if they are secondary to metaphorical representations of economic system fixed in specialist and popular texts published around the world. Moreover, the comparison of Polish and foreign scholarly literature on the subject revealed resemblance of academic interest. Yet another conclusion of the analysis was that the system of metaphors forming conceptual imagery of ECONOMY reconstructed in the dissertation is highly regular. It constitutes of fifteen metaphorical subsystems composed of hierarchically ordered mappings. This structure creates the conceptual framework which is the basis for the understanding of the target domain. 3 Moreover, the AntConc software has proved to be a useful tool for analysing a big data corpus. However, its major drawback is the lack of lemmatization, which makes manual key words entry necessary. As a result, it causes a hindrance in the process of data development. The conclusion of the dissertation proposes other, possible fields of research on metaphors in texts dealing with economy. The most important issues for further study would be, among others, the analysis of lexis and stylistic qualification of texts, the comparison of the reconstructed projections with the conceptualisations represented in language of journalism, as well as functions of metaphor – especially the ideological one – in the economic discourse.