Spór adaptacjonizmu z antyadaptacjonizmem o religię na gruncie filozofii neodarwinizmu

Rozprawa doktorska przedstawia wybrane, reprezentatywne stanowiska dwóch nurtów filozofii biologii, dotyczące ewolucyjnego statusu religii. Zjawisko religii jest w nich traktowane jako szczególny rodzaj zachowań człowieka. Składają się zaś na nie przede wszystkim określone wierzenia i rytualne pochówki (jako element rytuału religijnego). Prezentowani w pracy autorzy przyjmują paradygmat ewolucjonistyczny, postulujący możliwość wyjaśnienia ludzkich zachowań na gruncie teorii ewolucji, neodarwinizmu, tzn. syntezy darwinowskiej teorii doboru naturalnego i genetyki populacyjnej. Analiza porównawcza obu rodzajów stanowisk odnosi się do tez oraz ich uzasadnień badaczy zarówno z formalnym wykształceniem biologicznym, jak i innym (można ich określać mianem ewolucjonistów, a uprawianą dyscyplinę naukową: religiologią ewolucyjną). Praca jest podzielona na trzy części. Pierwsza część prezentuje teoretyczne podstawy sporu adaptacjonizmu z antyadaptacjonizmem, a mianowicie spór Darwina i Wallace’a wokół znaczenia doboru naturalnego w ewolucji umysłowych cech człowieka, jak też problem rozumienia pojęcia adaptacji w odniesieniu do ludzi, a ponadto antropologię filozoficzną Gehlena (w tym jego pojęcie instytucji). Druga część przedstawia poglądy grupy badaczy, którą stanowią adaptacjoniści. Według nich religia jest adaptacją, która sprzyja przetrwaniu i reprodukcji człowieka, jest również uwarunkowana genetycznie. Przedstawicielami tej grupy są: E.O. Wilson, R. Dunbar, S.J. Gould oraz W. Burkert. A trzecia część prezentuje poglądy grupy badaczy, którą stanowią antyadaptacjoniści. Według nich religia nie jest przystosowaniem; nawet jeśli zachowania religijne pełnią jakieś funkcje adaptacyjne, to nie znaczy to, że są adaptacją (bardziej prawdopodobne, że są tylko produktem ubocznym innych cech człowieka). Przedstawicielami tej grupy są: R. Dawkins, D.C. Dennett, S. Atran oraz J.A. Thomson. Spór między nimi skupia się głównie na różnicach w poglądach na genezę, rolę oraz definicję religii, a toczy się przez ostatnie ćwierćwiecze XX w. do dnia dzisiejszego. Celem tej pracy jest analiza porównawcza tych dwóch stanowisk, sformułowanie względem każdego z nich uwag krytycznych i stwierdzenie w zakończeniu, które jest bardziej wiarygodne i dlaczego. Konsekwencją poszerzenia znaczenia stosowanego pojęcia religiologia jest postulat ukucia wyrażenia religiologia ewolucyjna (nieformalnej jeszcze dziedziny naukowej, w której ewolucjoności zajmują się badaniem religii). Jego stosowanie ma swe źródło w szerokim ujmowaniu zjawiska religii, czyli wielu sposobów podejścia do fenomenu religii, dostarczającego wszechstronnej o nim wiedzy. Przedmiotem badań religiologii ewolucyjnej są szczególnie: istota religii (tj. określenie jej charakterystyki, jak również podstawowych cech ją wyróżniających oraz nadanie jej statusu biologicznej adaptacji lub nie) i geneza religii (tj. badanie jej ewolucyjnego pochodzenia). Stąd ewolucjoniści traktują ją jako występujące wśród ludzi zjawisko naturalne, jako pewien szczególny produkt w ewolucyjnej historii człowieka. Zatem ewolucyjni badacze religii stawiają następujące pytania: 1) czym jest religia jako produkt ewolucji biologicznej?; 2) kiedy, w jaki sposób oraz dlaczego religia wyewoluowała?; 3) czy religia musiała koniecznie wyewoluować?; 4) jakie czynniki bezpośrednio wpływają na ewolucję religii?; 5) czy religia wyewoluowała u innych gatunków hominimów? (np. u neandertalczyka); 6) jak wygląda perspektywa ewolucji zachowań religijnych w przyszłości? Wszyscy autorzy przedstawieni w tej pracy stawiają przynajmniej niektóre z nich oraz starają się na nie odpowiedzieć w sposób merytoryczny i najbardziej przekonujący.

The doctoral dissertation presents selected, representative positions of two trends in the philosophy of biology regarding the evolutionary status of religion. The phenomenon of religion is treated in them as a special kind of human behavior. They are mainly composed of specific beliefs and ritual burials (as an element of religious ritual). The presented in the work authors adopt an evolutionary paradigm, postulating the possibility of explaining human behaviors based on the theory of evolution, neo-Darwinism, ie the synthesis of Darwinian theory of natural selection and population genetics. Comparative analysis of both types of positions refers to theses and their justifications for researchers with both formal biological education and other (they can be called evolutionists and a scientific discipline they engage in: evolutionary religiology). The work is divided into three parts. The first part presents the theoretical basis of the dispute of adaptationism with anti-adaptationism, namely the dispute between Darwin and Wallace around the importance of natural selection in the evolution of human mental characteristics, as well as the problem of understanding the concept of adapta tion in relation to people, and moreover Gehlen’s philosophical anthropology (inclu ding his concept of an institution). The second part presents the views of a group of researchers, which are adaptationists. According to them, religion is an adaptation that promotes the survival and reproduc-tion of a man, it is also genetically conditioned. Representatives of this group are: E.O. Wilson, R. Dunbar, S.J. Gould and W. Burkert. And the third part presents the views of a group of researchers, which are antiadaptationists. According to them, religion is not an adaptation; even if religious behaviors perform some adaptive functions, it does not mean that they are adaptation (more likely are to be just a by-product of other human traits). Representatives of this group are: R. Dawkins, D.C. Dennett, S. Atran and J.A. Thomson. The dispute between them focuses mainly on differences in views on the genesis, role and definition of religion, and has been going on for the last quarter of the 20th century to this day. The goal of this work is a comparative analysis of these two positions, a formulation of critical remarks regarding each of them, and a statement in the ending which is more reliable and why. The consequence of expanding the meaning of the applied concept of religiology is the postulate to forge an expression of evolutionary religiology (an informal yet scientific field in which evolution is concerned with the study of religion). Its application has its source in the broad recognition of the phenomenon of religion, that is, many ways of approaching the phenomenon of religion, providing a comprehensive knowledge about it. The subject of research in evolutionary religiology are in particular: the essence of religion (ie the definition of its characteristics, as well as the basic distinguishing features and its biological status of adaptation or not) and the genesis of religion (ie the study of its evolutionary origin). Thus, evolutionists treat it as a natural phenomenon among people, as a special product in the evolutionary human history. Thus, evolutionary researchers of religion pose the following questions: 1) what is religion as a product of biological evolution?; 2) when, how and why did religion evolve?; 3) Did religion necessarily have to evolve?; 4) what factors directly affect the evolution of religion?; 5) Did religion evolve in other species of hominims? (e.g. in a Neanderthal); 6) what is the prospect of the evolution of religious behaviors in the future? All the authors presented in this work put at least some of them and try to answer them in a substantive and most convincing manner