Pozycja procesowa podmiotu zbiorowego i quasi-oskarżonych w postępowaniu karnym, karnym skarbowym oraz w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych

Przedmiotem pracy jest analiza pozycji procesowej podmiotu zbiorowego i quasi-oskarżonych w postępowaniu karnym, karnym skarbowym oraz w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. Przez pozycję procesową rozumie się w pracy status procesowy ww. podmiotów kształtowany w oparciu o ogół ich gwarancji procesowych, obowiązków oraz środków przymusu, którym mogą oni być poddawani w toku postępowania. Do kategorii quasi-oskarżonych zaliczono podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej, podmiot zobowiązany z art. 91a § 1 k.p.k., podmiot, który uzyskał korzyść majątkową z art. 24 § 5 k.k.s. (drugi i trzeci określane też zbiorczo jako „podmioty zobowiązane”) oraz właściciela przedsiębiorstwa zagrożonego przepadkiem. Część pierwszą pracy poświęcono ukazaniu podmiotu zbiorowego i quasi-oskarżonych na tle pozostałych uczestników postępowania karnego, karnego skarbowego i w przedmiocie odpowiedzialności podmiotów zbiorowych. W rozdziale rozpoczynającym tę część rozprawy odniesiono się genezy tych podmiotów – okoliczności, w jakich pojawili się oni w polskim prawie. W kolejnych rozdziałach podjęto próbę scharakteryzowania podmiotu zbiorowego (rozdział drugi) i quasi-oskarżonych (rozdział trzeci) poprzez analizę charakteru grożącej poszczególnym z nich odpowiedzialności oraz zarysowanie praw i obowiązków procesowych tych podmiotów, jak również środków przymusu, które mogą na nie zostać nałożone w toku procesu. W rozdziale czwartym odniesiono się z kolei do cech wyróżniających tytułowe podmioty na tle dotychczas identyfikowanych uczestników postępowania: rodzaju odpowiedzialności, której podmioty te podlegają; charakteru tej odpowiedzialności; sposobu inicjowania przeciw nim postępowania; ich pozycji procesowej. W części drugiej pracy przeanalizowano zagadnienie konstytucyjnego (rozdział piąty) oraz prawnomiędzynarodowego i unijnego (rozdział szósty) standardu gwarancji procesowych podmiotu zbiorowego i quasi-oskarżonych. W odniesieniu do standardów prawnomiędzynarodowych i unijnych uczyniono to na gruncie aktów prawnych mających węzłowe znaczenie dla tych dziedzin: Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Szerszemu omówieniu poddano przy tym gwarancje, które uznano za najistotniejsze z punktu widzenia pozycji procesowej tytułowych podmiotów, tj. prawo do rzetelnego procesu, prawo do obrony, domniemanie niewinności oraz prawo do zaskarżenia orzeczeń. Z uwagi na to, że na niwie konstytucyjnej zakres podmiotowy gwarancji przysługujących tytułowym podmiotom zależy od tego, czy grożąca im odpowiedzialność mieści się w pojęciu „odpowiedzialności karnej” z art. 42 ust. 1 Konstytucji RP, a na gruncie prawnomiędzynarodowym i unijnym, czy ich sprawy są „karnymi”, analizie poddano również tę materię. W części trzeciej pracy szczegółowej analizie poddano poszczególne elementy składające się na status procesowy tytułowych podmiotów na gruncie ustawowym: ujęte w regulacjach tego rzędu gwarancje procesowe tych podmiotów (w tym przysługujące im uprawnienia) oraz ciążące na nich obowiązki (rozdział siódmy), jak również możliwe do zastosowania wobec nich środki przymusu (rozdział ósmy). Gwarancje i obowiązki procesowe podmiotu zbiorowego i quasi-oskarżonych zostały zbadane przez pryzmat najważniejszych zagadnień związanych z ich uczestnictwem w postępowaniu, do których zaliczono m.in.: prawo do obrony; reprezentację w postępowaniu; znajomość zarzutów oraz zarzutów oskarżenia; udział w czynnościach procesowych; prawo do przedstawienia własnego stanowiska oraz przesłuchanie tych podmiotów; prawo do zaskarżania decyzji procesowych; domniemanie niewinności oraz regułę in dubio pro reo. This thesis analyses the procedural status of a collective entity and quasi-accused in criminal proceedings, criminal fiscal proceedings and proceedings concerning liability of collective entities. In this thesis, the procedural status of the above-mentioned entities is understood as meaning all of their procedural guarantees and obligations as well as the coercive measures they may be subject to in proceedings. The quasi-accused category includes persons subject to ancillary liability, third parties obliged to return the proceeds of crime under Article 91a § 1 CCP (Code of Criminal Procedure), third parties obliged to return the proceeds of fiscal crime under Article 24 § 5 CFC (Criminal Fiscal Code; with the second and third jointly referred to as “third parties obliged to return the proceeds of the offence”) and a person whose enterprise is subject to forfeiture. The first part of the thesis is devoted to depicting a collective entity and quasi-accused against other participants to criminal proceedings, criminal fiscal proceedings and proceedings concerning the liability of collective entities. The opening chapter refers to the origins of these entities – the circumstances in which they were introduced into Polish law. Further chapters attempt to characterise a collective entity (chapter two) and quasi-accused (chapter three) through an analysis of the nature of the liability threatening each and outlining their procedural rights and duties, as well as the coercive measures they may be subject to in proceedings. Chapter four refers to features that distinguish the subject entities from other participants to proceedings that have been identified so far: the type of liability they are subject to; the nature of such liability; the way in which proceedings are initiated against them; their procedural status. The second part analyses the issue of constitutional (chapter five) and international and EU law (chapter six) standards of procedural guarantees for a collective entity and for quasi-accused. As regards international and EU standards, this has been done on the grounds of the fundamental legal acts in these areas: Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, International Covenant on Civil and Political Rights and Charter of Fundamental Rights of the European Union. The broader discussion has been devoted to procedural guarantees that are deemed as the most vital from the subject entities’ perspective, namely the right to a fair trial, the right to defence, the presumption of innocence and the right of appeal. Due to the fact that on the constitutional level the personal scope of guarantees enjoyed by the subject entities depends on whether their liability falls within the notion of “criminal liability” under Article 42 section 1 of the Polish Constitution and whether they stand under a “criminal charge” under international and EU law, the analysis also includes these issues. The third part of the thesis analyses in detail the particular elements that comprise the procedural status of the subject entities at a statutory level: the procedural guarantees of these entities provided in regulations of that level (including their rights) and their obligations (chapter seven) as well as any applicable coercive measures (chapter eight). Procedural guarantees and obligations of a collective entity and quasi-accused are explored through the prism of the most important issues associated with their participation in the proceedings, which include among others: the right of defence; representation in proceedings; right to be informed about charges; participation in procedural actions; right to present own position and all the aspects of a hearing; right to challenge procedural decisions; presumption of innocence and the in dubio pro reo principle.