Gniazdownicy. O dorosłych dzieciach mieszkających z rodzicami. Przykład Polski

Zachodzące współcześnie zmiany społeczne, kulturowe i gospodarcze oddziałują na cykl życia rodziny i jednostki. Wpływają znacząco na dotychczas zdefiniowane przez naukowców okresy, czas im dedykowany i przypisane zadania rozwojowe. Jednym z takich etapów jest wyprowadzka dorosłego dziecka z rodzinnego domu, obecnie coraz chętniej odraczana. Fenomen odraczania separacji od rodziny pochodzenia nazywa się gniazdowaniem. Gniazdowanie to nie tylko wygoda, to również bezpieczeństwo, które pozwala korzystać z życia i doświadczać go w nieskrępowany sposób. Dorosłe dzieci mieszkające z rodzicami pod jednym dachem mają swój azyl, swoją przystań, do której zawsze mogą wrócić, podejmując jednocześnie próby wejścia w dorosłość. Bywa jednak, że gniazdowanie to życiowa (głównie finansowa) konieczność. Z uwagi na przedłużanie pobytu młodych w rodzinnym gnieździe nazywa się ich gniazdownikami, zaś efekt rozciągniętego w czasie związku z opiekunami określa się jako „zatłoczone gniazdo” (cluttered nest/ crowded nest). Gniazdowników zalicza się do grona „półdorosłych” (kidults), czyli osób w pełni dojrzałych z fizycznego czy prawnego punktu widzenia, jednak mentalnie lub finansowo zależnych, pozostających pod kuratelą rodziców, a więc nadal dzieci. Prowadzone w ostatnich latach badania socjologów i demografów krajów kultury zachodniej (również w Polsce) pokazują, że na mieszkanie z opiekunami, mimo dorosłego wieku, decyduje się coraz więcej młodych ludzi. Uważam za istotne rozpoznanie czy w polskich rodzinach mamy do czynienia z syndromem przepełnionego gniazda. W niniejszej pracy interesuje mnie odpowiedź na następujące pytanie badawcze: czy w polskim społeczeństwie mamy do czynienia z syndromem młodych dorosłych odraczających separację od opiekunów? Aby odpowiedzieć na tak postawione pytanie przedstawiam powody, dla których polscy gniazdownicy mieszkają z rodzicami pod jednym dachem. Następnie prezentuję profil polskich gniazdowników oraz szacunkowe dane dotyczące wielkości grupy na podstawie przeprowadzonych przeze mnie ogólnopolskich badań sondażowych z 2005 i 2010 roku, pogłębionych badań jakościowych z 2013 roku dotyczących problematyki młodych Polaków funkcjonujących w opisanym układzie „crowded nest”, jak też dane zastane (Eurostat). W swoich badaniach jako gniazdowników traktuję osoby dorosłe stanu wolnego (niezamężne, nieżonate), a więc takie, które nie przystąpiły do etapu tworzenia rodziny (przez wybór partnera i zrodzone potomstwo), mieszkające z rodzicami pod jednym dachem. Ponadto, w badaniach jakościowych szczególnym zainteresowaniem obejmuję osoby pomiędzy zakończeniem procesu edukacji na poziomie wyższym, gwarantującym podjęcie wysoko wykwalifikowanej pracy i oferującej możliwości samorealizacji, a głównym etapem formowania rodziny (według tradycyjnych ideologii), tj. między 25 a 34 rokiem życia. Ten wiek jest bowiem znaczący dla tworzenia nowej rodziny i prokreacji. Jak wynika z badań ilościowych w Polsce w 2010 roku było ok. 4,6 miliona osób pełnoletnich (niezamężnych, nieżonatych) mieszkających z przynajmniej jednym z rodziców. Większość w tej grupie stanowili mężczyźni (61%), osoby w wieku 18-34 lata (88%), pracujący (45%). W swoim badaniu w 2010 roku pytałam dodatkowo o finansową (nie)zależność pełnoletnich, którzy mieszkają z rodzicami pod jednym dachem. Nie zawsze bowiem podjęcie pracy zarobkowej przynosi dochody pozwalające na usamodzielnienie się. Skromna pensja stanowić może czynnik determinujący wspólne zamieszkiwanie. Otóż w Polsce, najliczniejszą grupę spośród osób w wieku 18 lat i więcej, które nie opuściły jeszcze domowego gniazda, stanowią osoby całkowicie finansowo niezależne od swoich opiekunów – to ponad połowa całej grupy (44%). Co trzecia (36%) osoba jest zależna po części. 19% gniazdujących w wieku 18 lat i więcej jest całkowicie zależnych finansowo od swoich opiekunów. Pogłębione analizy dowodzą, że większość osób pełnoletnich stanu wolnego mieszkających z rodzicami w Polsce to gniazdownicy. I choć czynniki finansowe (niskie wynagrodzenia, niska siła nabywcza dorosłych dzieci, brak pracy) są istotną determinantą gniazdowania w Polsce, to nie są jedyną. Ergo, nie wyjaśniają w pełni niechęci młodych lub braku możliwości do „odcięcia pępowiny”. Co więcej, wymienione powyżej trudności finansowe i systemowe ograniczenia, tj. niestabilne warunki zatrudnienia, niepewny rynek pracy, trudny rynek pracy (nasycony, konkurencyjny, niedopasowany do oferty edukacyjnej), wysokie bezrobocie wśród młodych, wysokie ceny mieszkań, brak dostępności mieszkań są często „wykorzystywane” do racjonalizacji lub utajenia rzeczywistych powodów. Te ostatnie są emergentną kombinacją zaspokajanych w układzie „crowded nest” potrzeb dzieci i ich rodziców. Z tego tytułu, gniazdowanie, choć odnosi się do postawy jednostki, nie jest wyłącznie jej doświadczeniem. Jest wypadkową sił i wektorów występujących w rodzinnym ekosystemie. Gniazdownicy nie są więc jedynymi aktorami układu. „Zasłużone” miejsce zajmują również ich opiekunowie, niekiedy również rodzeństwo. Z tego założenia płynie kolejny wniosek, mianowicie taki, że polscy gniazdownicy nie są jedynymi beneficjentami gniazdowania, i analogicznie – rodzice nie są jedynymi ponoszącymi koszty tej koegzystencji. Gniazdownicy w układzie przepełnionego gniazda realizują swoje największe potrzeby – stabilizacji, bezpieczeństwa, beztroski, akceptacji, bycia z kimś jako alternatywy dla samotności, oszczędzenia pieniędzy, utrzymania poziomu konsumpcji. Potrzeby te, jakkolwiek odnoszą się do ich marzeń, aspiracji i oczekiwań na przyszłość, realizowane są „tu i teraz”, w układzie „zatłoczonego gniazda”. Realizują je – co prawda – nie w idealnej, „wymarzonej” postaci, ale za to bez ryzyka. Dla wielu badanych gniazdowanie jest „formą tymczasową”, która z uwagi na deklarowaną efemeryczność nie angażuje ich, a przez to też, nie zaprasza do refleksji.

Recent social, cultural and economic changes affect the lifecycle of both families and individuals, having considerable impact on scientifically defined stages, the time dedicated to them, and developmental tasks they are associated with. One of such stages is the move of an adult child from the family home which is more and more often put off at the time being. The phenomenon of delaying the moment of separating yourself from your parents is referred to as nesting. Nesting is not only about convenience, but also about safety that allows for enjoying life and experiencing it in an unrestrained manner. Adult children living with their parents treat their family home as a retreat, a safe haven they can always come back to, making attempts to enter adulthood at the same time. But sometimes nesting is a life necessity (mostly due to financial concerns). Young adults who prolong their stay at their family home are referred to as nesters, while the effect of prolonged relation with their custodians is referred to as cluttered/crowded nest. They are the so-called kidults, i.e. individuals who are fully mature from the physical or legal point of view, but mentally or financially dependent on their parents, hence still treated as children. Choosing to remain at home is nothing new in sociology, having been a permanent element of social reality across centuries. What has recently changed, though, is the intensity of this phenomenon. Recent sociological and demographic studies conducted in Western countries show that living with custodians in spite of becoming major, is getting more and more popular among young adults. Given the above, I assume that it is important to recognise crowded nest syndrome in polish families too. Main question of my dissertation is: do we have in Poland individuals who are fully mature from the physical or legal point of view, but mentally or financially dependent on their parents? In order to answer this questions, I try to present reasons why adult children still live with their parents. Next, I show the profile of polish nesters and size of group including the results of my nationwide surveys conducted in 2005 and 2010, in-depth 2013 qualitative studies devoted to problems of young people living in crowded nests, as well as desk research data (Eurostat). In my researches I treat nesters as single adults (not married), i.e. the ones who have not started their own families yet (by choosing a life partner and having children), who live with their parents under one roof. Moreover, in my qualitative research I pay particular attention to individuals at the end of their tertiary education, guaranteeing highly qualified jobs and offering self-fulfilment opportunities and the main stage of family forming (according to traditional ideologies), i.e. between 25 and 34 years of age. As this age is pivotal for starting a new family and for reproductive potential. The quantitative research results show that in Poland in 2010 there are approximately 4.6 million Polish individuals aged 18+ (not married) living with at least one parent. Most of them are men (61%), people aged 18-34 (88%), working individuals (45%). In my 2010 study I additionally asked a question about financial (in)dependence of individuals of living with their parents, because working professionally does not always ensure sufficient income to become independent. A low salary can be a factor that determines the decision about living together. In Poland the largest group among those aged 18+ who have not left their ‘nest’ is made of individuals who are totally self-sufficient financially (44%). Every third (36%) is partially dependent. 19% of nesters aged 18+ are totally financially dependent on their custodians. In-depth analyses show that most single adults (not married) who live with their parents under one roof are nesters. And even though financial factors (low income, low purchasing power of adult children, and no employment) are a significant determinant of nesting in Poland, such decisions are triggered by other motives as well. Hence they do not fully explain young people’s reluctance or inability to ‘cut the umbilical cord’. Moreover, the aforementioned financial problems and structural limitations, e.g. unstable employment conditions, uncertain and difficult labour market (highly competitive, not reflecting the educational offer), high unemployment rate among young people, high prices of dwelling, or no access to it, are often ‘utilised’ to rationalise or conceal the underlying causes. The latter are the emergent combination of children’s and parents’ needs satisfied in the crowded nest setting. This is why nesting, in spite of being an individual attitude, is always a shared experience and the outcome of forces and vectors with the family ecosystem. Nesters are not the only actors of the crowded nest arrangement, as custodians and sometimes also sibling also play significant role there. This leads to another conclusion, i.e. that nesters are not the only beneficiaries of nesting, while parents are not the only ones who bear the consequences of this co-residency. Crowded nest allows nesters to satisfy their key needs – for stability, safety, serenity, acceptance, being with someone as opposed to loneliness, saving money, and keeping the consumption at an unchanging level. Even though the above needs refer to dreams and expectations for the future, they are pursued ‘here and now’ in the crowded nest setting. These needs might not be satisfied in their ideal, ‘dream’ form, but at least without much effort or risk. For many respondents nesting is a temporary form which is not engaging because of its transient nature, and consequently also not thought-provoking.