Gwarancje ochrony praw podstawowych w związku z prowadzeniem badań naukowych w prawie Unii Europejskiej i prawie międzynarodowym

Rozprawa doktorska poświęcona jest problematyce ochrony praw podstawowych w związku z prowadzeniem badań naukowych. Tytuł rozprawy został sformułowany szeroko, tak aby umożliwić kompleksowe i wieloaspektowe ujęcie badanego obszaru. Przed pracą postawiono następujące cele badawcze. Pierwszym z nich jest zidentyfikowanie i analiza przepisów prawa międzynarodowego gwarantujących ochronę praw człowieka w związku z działalnością naukową. Drugi cel to dokonanie analizy wybranych aktów prawa Unii Europejskiej mającego wpływ na prowadzenie badań naukowych oraz zawartych w nim gwarancji ochrony praw podstawowych. Badanie służy udzieleniu odpowiedzi na następujące pytania: czy, a jeśli tak to w jaki sposób, międzynarodowy system ochrony praw człowieka wywiera wpływ na działalność naukową? Które aspekty działalności naukowej uznano za istotne z punktu widzenia praw człowieka na poziomie ONZ oraz Rady Europy? Następnie: czy prawo Unii Europejskiej gwarantuje ochronę praw podstawowych w związku z prowadzeniem badań naukowych? Czy unijne ramy prawne dotyczące ochrony praw podstawowych przy prowadzeniu badań naukowych uwzględniają międzynarodowe standardy ochrony praw człowieka oraz stanowią adekwatną odpowiedź na nowe wyzwania dla praw człowieka? W końcu: czy przepisy prawa UE dotyczące badań naukowych świadczą o ewolucji Unii z organizacji gospodarczej w organizację o charakterze politycznym? Autorka zidentyfikowała dwie hipotezy badawcze. Pierwsza z nich dotyczy tego, że gwarancje ochrony praw człowieka w związku z prowadzeniem badań naukowych dotyczą przede wszystkim ochrony osób uczestniczących w badaniach biomedycznych. Druga hipoteza przewiduje, że istniejące gwarancje w niewystarczającym stopniu odpowiadają wyzwaniom dla praw człowieka wynikającym z rozwoju naukowego. Praca składa się ze wstępu, czterech rozdziałów oraz zakończenia. Rozdział I poświęcony jest zagadnieniom wprowadzającym. Służy wyjaśnieniu podstawowych pojęć oraz zarysowaniu tła dla analizy norm prawnych. W rozdziale II autorka przygląda się globalnym standardom ochrony praw człowieka oraz regulacjom bioetycznym i analizuję ich znaczenie dla prowadzenia działalności naukowej. Analizie są poddane przepisy tzw. Międzynarodowej Karty Praw Człowieka, jak również inne wybrane aktom przyjętym na forum ONZ. Uwagę poświęcono również deklaracjom dotyczącym kwestii bioetycznych opracowanych na forum UNESCO, jako że dotykają one zagadnień istotnych z punktu widzenia praw człowieka. Rozdział III poświęcony jest standardom ochrony praw człowieka oraz regulacjom bioetycznym przyjętym na forum Rady Europy. W tym rozdziale oprócz analizy przepisów Europejskiej Konwencji Praw Człowieka przyjrzano się także wybranemu orzecznictwu ETPCz. Podobnie jak w przypadku standardów globalnych, wzięto również pod uwagę dokumenty dotyczące kwestii bioetycznych – Europejską Konwencję Bioetyczną wraz z Protokołem dodatkowym dotyczącym badań biomedycznych, a także dokumenty o charakterze niewiążącym, przede wszystkim Rekomendacje Zgromadzenia Parlamentarnego, Komitetu Ministrów. W rozdziale IV przeanalizowano przepisy prawa UE pod kątem gwarancji ochrony praw podstawowych w związku z prowadzeniem badań naukowych. Celem tego rozdziału jest przedstawienie kompetencji UE w obszarze badań naukowych oraz tego, w jaki sposób unijne prawodawstwo wpływa na ten obszar ludzkiej działalności. Oprócz przepisów prawa pierwotnego, przyjrzano się wybranym aktom prawa wtórnego, dotyczącym kolejnych etapów łańcucha innowacji oraz roli, jaką odgrywają w nich prawa człowieka. Przeanalizowano przepisy dotyczące: finansowania badań naukowych ze środków unijnych, prowadzenia badań naukowych, ochrony prawnej wynalazków biotechnologicznych, a także odpowiedzialności za produkt wadliwy. Zakończenie zawiera syntetyczne odpowiedzi na pytania badawcze.

The doctoral dissertation is devoted to the protection of fundamental rights in the area of scientific research in the international and European Union law. The title of the dissertation was deliberately formulated broadly to enable a comprehensive and multi-faceted approach to the study area. The following research goals were set for the work. The first is to identify and analyse international law provisions that guarantee the protection of human rights in connection with scientific activities. The second goal is to analyse selected European Union legislation affecting the conduct of scientific research and the guarantees of protection of fundamental rights contained therein. The study answers the following questions: whether, and if so, how does the international human rights system affect science? Which aspects of scientific activity were considered relevant from the point of view of human rights at the UN and Council of Europe level? Then: does EU law guarantee the protection of fundamental rights in connection with scientific research? Does the EU legal framework for the protection of fundamental rights when carrying out scientific research take into account international standards for the protection of human rights and constitute an adequate response to new challenges for human rights? Lastly, do EU scientific research provisions show that the Union has evolved from an economic organization to a political organization? The author identified two research hypotheses. The first relates to the fact that the guarantees of protection of human rights in connection with conducting scientific research relate primarily to the protection of persons participating in biomedical research. The second hypothesis is that existing guarantees do not sufficiently meet human rights challenges arising from scientific development. The thesis consists of an introduction, four chapters and an ending. Chapter I is devoted to introductory issues. It serves to explain the basic concepts and outline the background for the analysis of legal norms. In Chapter II, the author looks at global standards for the protection of human rights and bioethical regulations and analyses their importance for conducting scientific activities. The provisions of the so-called International Charter of Human Rights, as well as other selected acts adopted at the UN forum. Attention has also been given to the declarations on bioethics issues developed at UNESCO, as they concern issues relevant from the point of view of human rights. Chapter III is devoted to human rights standards and bioethical regulations adopted at the Council of Europe. In this chapter, in addition to analysing the provisions of the European Convention on Human Rights, an overview of selected jurisprudence of the ECtHR is also considered. As in the case of global standards, the documents concerning bioethical issues were also taken into account - the European Bioethical Convention together with the Additional Protocol on biomedical research, as well as non-binding documents, primarily the Recommendations of the Parliamentary Assembly and the Committee of Ministers. Chapter IV examines the provisions of EU law in terms of guaranteeing the protection of fundamental rights in connection with scientific research. The purpose of this chapter is to demonstrate EU competences in the field of research and how EU legislation affects this area of human activity. In addition to primary law, selected secondary legislation was looked. The regulations concerning: financing of scientific research from EU funds, conducting scientific research, legal protection of biotechnological inventions, as well as liability for a defective product were analysed. The ending contains synthetic answers to the research questions.