Instytucja tymczasowego aresztowania w Polsce, w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, przez pryzmat dyrektyw minimalizacji środków zapobiegawczych

Tymczasowe aresztowanie jako jedyny istniejący w procesie karnym środek zapobiegawczy przewiduje izolację osoby oskarżonego w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania, co daleko ingeruje w wolność osobistą jednostki. Dlatego stosowanie izolacyjnego środka zapobiegawczego przez wymiar sprawiedliwości powinno być zawsze poprzedzone starannym rozważaniem okoliczności sprawy, zgromadzonego materiału dowodowego i przede wszystkim zasadności sięgania po środek zapobiegawczy o największym stopniu dolegliwości dla oskarżonego. W niniejszej pracy autor skupił na problematyce tymczasowego aresztowania w Polsce z perspektywy bogatego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w badanej kwestii opierając się również na bogatym dorobku polskiej doktryny i judykatury. W pierwszym rozdziale poruszone zostały zagadnienia wprowadzające w problematykę tymczasowego aresztowania. W drugim rozdziale autor zarysował metodologię prowadzonych badań. Rozdział trzeci zawiera analizę tymczasowego aresztowania w krajowym systemie prawnym. W rozdziale czwartym przedstawiono praktyczne aspekty dotyczące analizowanego zagadnienia. Rozdział piąty został poświęcony zagadnieniu tymczasowego aresztowania poprzez orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu. Końcowo przedstawione zostało podsumowanie aktualnego stanu stosowania tymczasowego aresztowania w Polsce oraz postulaty na przyszłość. Głównym problemem związanym ze stosowaniem tymczasowego aresztowania w Polsce jest zjawisko przewlekłości. Zbyt długie okresy trwania aresztów tymczasowych, których zasadność w realiach konkretnych spraw nie może zostać wykazana przez sądy w dostateczny sposób, prowadzą do występowania niejednokrotnie poważnych naruszeń praw człowieka. Należy wskazać, że Polska jako strona Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych zobowiązana jest przestrzegać standardów płynących zarówno z norm prawnych, jak i bogatego orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Praktyka przewlekłego stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego przez polski wymiar sprawiedliwości była wielokrotnie przedmiotem rozważań orzecznictwa strasburskiego, które wskazywało potrzebę zmiany podejścia sądów polskich we wskazanej kwestii. Niestety pomimo upływu ponad dwóch dekad od wydania pierwszych orzeczeń ETPCz w sprawach polskich odnoszących się do kwestii naruszeń Konwencji związanych z tymczasowym aresztowaniem, w dalszym ciągu można zaobserwować tendencję do przedłużania okresu stosowania przez sądy najsurowszego środka zapobiegawczego. Wskazana tendencja łączy się bezpośrednio z brakiem precyzyjnego i jasnego unormowania maksymalnych okresów stosowania izolacyjnego środka zapobiegawczego na gruncie kodeksu postępowania karnego. Liczne wyjątki od zasad ogólnych występujące w odnośnych przepisach procesowych powodują, że w praktyce sądy krajowe mogą utrzymywać izolację oskarżonych przez bardzo długie okresy czasu, nawet jeżeli potrzeba stosowania tak dolegliwego środka zapobiegawczego nie jest już jasno uzasadniona.

Pre-trial detention, as the only existing preventive measure in the criminal process, provides for the isolation of the accused person in order to secure the proper course of the proceedings, which interferes far beyond the individual's personal freedom. Therefore, the application of an isolation preventive measure by the judiciary should always be preceded by a careful consideration of the circumstances of the case, the evidence gathered and, above all, the legitimacy of resorting to a preventive measure with the greatest degree of inconvenience for the accused. In the present study, the author focused on the issue of pre-trial detention in Poland from the perspective of the rich jurisprudence of the European Court of Human Rights on the issue under examination, relying also on the rich achievements of the Polish doctrine and jurisprudence. The first chapter deals with the introductory issues of pre-trial detention. In the second chapter, the author outlines the methodology of the research conducted. The third chapter contains an analysis of pre-trial detention in the domestic legal system. The fourth chapter presents the practical aspects concerning the analysed issue. The fifth chapter was devoted to the issue of pre-trial detention through the jurisprudence of the European Court of Human Rights in Strasbourg. Finally, a summary of the current state of pre-trial detention in Poland and postulates for the future is presented. The main problem related to the use of pre-trial detention in Poland is the phenomenon of protraction. Excessively long periods of pre-trial detention, the legitimacy of which in the realities of specific cases cannot be sufficiently demonstrated by the courts, often lead to serious human rights violations. It should be pointed out that Poland, as a party to the Convention for the Protection of Human Rights and Fundamental Freedoms, is obliged to comply with the standards flowing from both the legal norms and the rich jurisprudence of the European Court of Human Rights. The practice of lengthy application of an isolation measure by the Polish justice system has been repeatedly considered by the Strasbourg jurisprudence, which indicated the need to change the approach of the Polish courts to the indicated issue. Unfortunately, despite the passage of more than two decades since the first ECtHR judgements in Polish cases concerning the issue of violations of the Convention related to pre-trial detention, one can still observe a tendency to prolong the use of the strictest preventive measure by the courts. The indicated tendency is directly linked to the lack of precise and clear regulation of maximum periods of application of isolation preventive measure under the Criminal Procedure Code. The numerous exceptions to the general principles found in the relevant procedural rules mean that, in practice, national courts can maintain the isolation of defendants for very long periods of time, even if the need for such an onerous preventive measure is no longer clearly justified.