Transakcje opcji walutowych w polskim systemie prawnym

Celem badawczym pracy doktorskiej są transakcje opcji walutowych zawierane napozagiełdowym rynku instrumentów pochodnych. Opracowanie nie ma z założenia celówprawnoporównawczych i poświęcone jest przede wszystkim ocenie sytuacji prawnej tychtransakcji w Polsce. Niewątpliwie wartością dodaną dysertacji jest to, że charakter prawnytransakcji opcji walutowych został w niej omówiony przy uwzględnieniu praktycznychzagadnień dotyczących tych transakcji oraz obowiązujących standardów dokumentacyjnych.Rozprawa doktorska składa się z sześciu rozdziałów.Rozdział pierwszy stanowi wprowadzenie do tematyki instrumentów pochodnych. Taczęść pracy nie ma charakteru stricte prawniczego i prezentuje przede wszystkimekonomiczne ujęcie instrumentów pochodnych. Prawidłowa ocena konstrukcji prawnejdanego instrumentu finansowego wymaga bowiem przeanalizowania ekonomicznych podstawjego funkcjonowania. Tematem pracy doktorskiej są wprawdzie zawierane na rynkupozagiełdowym (ang. over-the-counter market, OTC) transakcje opcji walutowych, jednakprecyzyjne zdefiniowanie i określenie prawnego charakteru tych transakcji wymaga szerszegospojrzenia na pojęcie derywatów. W tej części pracy przedstawiony został szeroko rozumianyrynek instrumentów pochodnych, jego geneza oraz podstawowy podział tego rynku na rynekgiełdowy i pozagiełdowy. Ponadto zaprezentowane zostały najważniejsze klasyfikacje irodzaje derywatów. Szczegółowo omówiono i przeanalizowano różne rodzaje opcji,kontraktów terminowych, swapów, warrantów i kredytowych instrumentów pochodnych. Naprzykładach pokazano również praktyczne zastosowanie tych transakcji.Rozdział drugi ma za zadanie przedstawienie transakcji opcji walutowych orazmożliwości ich praktycznego zastosowania. W tej części rozprawy doktorskiej omówionezostały podstawowe elementy konstrukcyjne opcji walutowych oraz cechy wyróżniające teinstrumenty wśród innych transakcji opcyjnych. Przedstawiono zarówno najprostsze opcjewalutowe typu plain vanilla, jak i skomplikowane opcje egzotyczne. Opcje walutowe sąjednym z najbardziej popularnych instrumentów zabezpieczających ryzyko walutowe.Pojedyncze zastosowanie opcji walutowej jest najprostszą strategią zabezpieczającą, jednaknie jedyną. Alternatywą są złożone strategie opcyjne. W tej części pracy przedstawione2zostały – na praktycznych przykładach – możliwości zastosowania zarówno pojedynczychopcji, jak i strategii opcyjnych. Na zakończenie rozdziału drugiego zaprezentowanozarządzanie ryzykiem walutowym, ale nie od strony podmiotów zabezpieczających się, a odstrony podmiotów świadczących usługę tzw. hedging’u walutowego swoim kontrahentom np.przez wystawianie opcji.W rozdziale trzecim przedstawiono źródła prawa normujące funkcjonowanieinstrumentów pochodnych na polskim rynku OTC, a także inne regulacje dotyczące tychinstrumentów. Ponieważ polski ustawodawca nie przewidział kompleksowej regulacjiprawnej w zakresie transakcji pochodnych (w tym transakcji opcji walutowych), szczegółowaanaliza źródeł prawa w tym przedmiocie jest nieco utrudniona. W tej części pracy transakcjaopcji walutowej została zaprezentowana jako instrument finansowy w rozumieniu ustawy oobrocie instrumentami finansowymi. Następnie omówiono przepisy, na podstawie którychbanki zawierają tego typu transakcje ze swoimi klientami. W szczególności, przedstawionezostały zasady świadczenia przez banki usługi nabywania i zbywania instrumentówfinansowych. Omówiono również obowiązki wynikające z zaimplementowanej do polskiegosystemu prawa tzw. Dyrektywy MiFID, a także bezpośrednio obowiązującegoRozporządzenia EMIR. Transakcja opcji walutowej została również przedstawiona jakoterminowa operacja finansowa, czyli czynność bankowa w rozumieniu ustawy Prawobankowe. W tym rozdziale zaprezentowano także szczególną sytuację terminowych operacjifinansowych w polskim prawie upadłościowym. Na zakończenie rozdziału trzeciegoomówione zostały najważniejsze dla polskiego rynku instrumentów pochodnych OTCrekomendacje Komisji Nadzoru Finansowego. Niepominięty został również wątek charakteruprawnego tego typu rekomendacji.Na rynku OTC wykształciło się wiele standardów dokumentacji, które regulująwspółpracę kontrahentów w zakresie transakcji pochodnych. Rozdział czwarty pracydoktorskiej ma za zadanie przybliżenie tych standardów. Niewątpliwie najbardziejrozpowszechnionym wzorcem na świecie jest standard dokumentacji opracowany przezInternational Swaps and Derivatives Association (ISDA), który został szczegółowoomówiony w tej części pracy. Przedstawiony został proces rozwoju dokumentacji ISDA, jak ijej aktualna struktura. Szczegółowo przeanalizowano konkretne postanowienia ISDA MasterAgreement, w tym przypadki naruszenia, zasady przedterminowego rozwiązania umowy ireguły wyliczenia finalnej kwoty rozliczenia. W tej części pracy przybliżony został równieżstandard dokumentacji funkcjonujący na polskim rynku OTC – standard opracowany przez3Związek Banków Polskich (ZBP). W ostatniej części rozdziału czwartego omówiono cechycharakterystyczne umów, na podstawie których zawierane są transakcje opcyjne międzypolskimi przedsiębiorcami a bankami.Kluczowy w rozprawie doktorskiej jest rozdział piąty, w którym przedstawionazostała cywilnoprawna charakterystyka transakcji opcji walutowych. W pierwszej kolejnościzaprezentowana została geneza konstrukcji prawnej transakcji opcyjnej na gruncie prawakontynentalnego i common law. Omówione zostały najpopularniejsze koncepcje odnoszącesię do charakteru prawnego transakcji opcji walutowej, tj. umowa przedwstępna, umowasprzedaży, oferta i umowa ofertowa. Przedstawiono wady i zalety tych koncepcji, a następniew oparciu o umowę ofertową zaproponowano prawną definicję transakcji opcji walutowej. Wdalszej kolejności transakcja opcji walutowej została zaprezentowana jako umowanienazwana, odpłatna, dwustronnie zobowiązująca i niebędąca umową wzajemną. Omówionorównież kwestię losowego charakteru umowy opcyjnej oraz przedstawiono argumentyprzeciwko traktowaniu jej jako umowy ubezpieczenia. Przeanalizowano także pojęcie „obrotuopcjami walutowymi”. Na zakończenie tego rozdziału wskazane zostały zasadyprzedawniania się roszczeń z tytułu przedmiotowych transakcji.Szósty rozdział ma za zadanie przedstawienie problemu tzw. „toksycznych opcji”, awięc sytuacji prawnej polskich przedsiębiorców, którzy w latach 2006 - 2008 zawieraliwalutowe strategie opcyjne z bankami i w wyniku nagłej utraty wartości polskiego złotegoponieśli ogromne straty. Na wstępie przedstawiono zarys stanu faktycznego, a wszczególności okoliczności, w jakich polscy eksporterzy zawierali transakcje opcyjne.Następnie omówione zostały podstawy prawne unieważnienia transakcji opcji walutowych, tj.brak umocowania do zawarcia transakcji, klauzula rebus sic stantibus, wady oświadczeniawoli, wyzysk, naruszenie zasad współżycia społecznego oraz nieterminowa implementacjadyrektywy MiFID do polskiego porządku prawnego. Natomiast na koniec przedstawionopotencjalne rozwiązania problemu „toksycznych opcji”.

The research goal of this doctoral dissertation are foreign exchange option transactionsconcluded at over-the-counter (OTC) derivatives market. This elaboration main goal is not alegal comparison but an evaluation of legal context of these transactions in Poland. Without adoubt, an added value of dissertation is the fact that legal nature of foreign exchange optiontransactions has been explained basing on practical issues concerning these transactions inaccordance with documentation standards.Chapter one is an introduction to derivatives. The nature of this thesis part is notstrictly legal and focusing more on economical side of derivatives. The correct evaluation oflegal structure of certain financial instrument requires an analysis of economical fundamentsof its functioning. Although over-the-counter foreign exchange option transactions are thetopic of this thesis, to precisely define the legal character of these transactions, we need tolook at derivatives from a wider perspective. This part of thesis introduces a wide topic ofderivatives market, its origin and basic division into exchange-traded derivatives and overthe-counter derivatives. Moreover, included are the most important classifications and typesof derivatives. Different options, forward transactions, swaps, warrants and credit derivativeswere discussed and analysed in details. The practical use of these transactions is shown onexamples.Second chapter explains foreign exchange option transactions and their practical use.This part of doctoral thesis describes basic structure elements of foreign exchange options andthe key features of these instruments among other options transactions. Explained are thesimplest foreign exchange options - vanilla options and more sophisticated ones - exoticoptions. FX options are among the most popular instruments of securing a currency risk. Asingle use of currency option is the simplest secure strategy, although not the only oneavailable. The alternative are complex option strategies. This thesis section contains examplesof single option use as well as option strategies use. Chapter two ends with explanation of theforeign currency risk management, but not from the insured side, but from the side ofprofessional entities providing foreign exchange hedging to their clients.2Third chapter shows legal sources regulating the derivatives on the Polish over-thecountermarket, as well as other regulations concerning these instruments. Since Polishlegislator has not provided a complex legal regulation in the subject of derivativestransactions, including foreign exchange option transactions, therefore detailed legal sourcesanalysis of this matter is difficult. In this part of thesis foreign exchange option transactionwas presented as a financial instrument within the meaning of the act on trading in financialinstruments. Next discussed are the regulations based on which banks enter into this kind oftransactions with their clients, in particular service provided by the banks consisting inpurchase or disposal of financial instruments. Discussed are also obligations underimplemented into the Polish legal system - MiFID Directive and directly applicable - EMIRRegulation. Foreign exchange option transaction was also presented as term financialoperation which is a banking activity under the Banking law. This chapter presents termfinancial operations in the Polish bankruptcy law. Chapter third also explains the mostsignificant Polish Financial Supervision Authority recommendations for the Polish OTCderivatives market. A topic of legal character of this type of recommendations is notoverlooked.There is many documentation standards on OTC market, regulating counterpartiescooperation in derivatives transactions. Chapter four of the doctoral thesis provides an insighton these standards. Without a doubt the most popular standard of documentation is the onepublished by International Swaps and Derivatives Association (ISDA), discussed in details inthis part of dissertation. The process of ISDA documentation development and its presentstructure is explained. Specific ISDA Master Agreement provisions were deeply analysed,especially events of default, early termination clause and rules of close-out amountcalculation. This part of essay also talks more about documentation standard used on thePolish OTC market - a standard published by Polish Bank Association (ZBP). Last part ofchapter four explains main characteristics of agreements between Polish entrepreneurs andbanks.Chapter five is the key chapter of this thesis, containing civil law characteristics offoreign exchange option transactions. First presented is the legal structure of optiontransactions under civil law and common law. Discussed are the most popular concepts oflegal nature of currency option transactions such as: preliminary agreement, sales agreement,an offer and contract bid. The advantages and disadvantages of these concepts wereexplained, and next, the legal definition of currency option transaction was proposed, basingon contract bid. Later a currency option transaction was presented as innominate, against3payment, obligating both sides and non-mutual agreement. Discussed is also a random natureof option contract and counter-arguments to treating option contract as an insuranceagreement. Currency options trading is analysed as well. At the end of this chapter author alsoshows the rules of limitations of rights under option transactions.Chapter six brings the readers closer to the subject of so called „toxic options”,specifically the legal situation of Polish entrepreneurs who entered into currency optionstrategies with the banks between 2006-2008 and following a sudden drop of Polish Złotyexchange rate suffered a mayor financial loss. This chapter begins with factual circumstancesdescription and especially the circumstances in which Polish exporters entered into currencyoption transactions. Next discussed are the legal basis of foreign option transactionsannulment, precisely the lack of authority to enter into transactions, rebus sic stantibus clause,vices of consent, exploitation, infringement of the principles of community life and lateimplementation of MiFID directive into the Polish legal system. The thesis ends withpotential solutions of the “toxic options” problem.