Tradycja i współczesność na Skalnym Podhalu - studium z antropologii muzyki

Rozprawa stanowi wynik etnograficznych badań terenowych, które prowadziłam na Skalnym Podhalu w latach 2011-2015. W ich trakcie starałam się przyjrzeć współczesnej góralskiej rzeczywistości, koncentrując się na dwóch głównych tematach: muzyce i tradycji. Rozmawiałam z góralskimi muzykantami o muzyce, którą grają najczęściej, brałam udział w wielu oficjalnych zdarzeniach muzycznych (takich jak festiwale, konkursy, koncerty i próby zespołów regionalnych), jak również w tych zamkniętych dla widowni, dla ludzi z zewnątrz (a więc w prywatnych przyjęciach nazywanych posiadami, w lekcjach muzyki góralskiej dla dzieci i młodzieży, w przyjęciach weselnych, pogrzebach, itd.). Odwiedzałam także miejsca, w których muzyka stawała się towarem turystycznym i jako taki sprzedawana była turystom – wiele czasu spędziłam w restauracjach i karczmach oferujących muzykę „na żywo”, uczestniczyłam także w organizowanych specjalnie dla turystów pogadankach o muzyce i kulturze góralskiej. Analiza zebranych w terenie materiałów – zarówno wypowiedzi moich rozmówców, a także sytuacji i zdarzeń, które obserwowałam, skłoniła mnie do podjęcia próby odpowiedzi na następujące pytania: czym dla współczesnych górali jest ich muzyczna tradycja, jaką rolę odgrywa w życiu codziennym, w jakim sensie wpływa na proces samookreślania się, a także budowania lokalnej tożsamości. Moja praca z założenia miała być interdyscyplinarna, łącząca warsztat antropologiczny i etnomuzykologiczny. Podejmując taką decyzję chciałam pokazać, w jakim sensie i wymiarze muzyka, jako zjawisko społeczne, może być atrakcyjnym polem badawczym dla antropologów. Konstruując tezy niniejszej pracy skorzystałam z terminu „kłączy” zaproponowanej przez parę francuskich filozofów: Gillesa Deleuze’a i Félixa Guattariego. Ich „kłacza” to między innymi metafora współczesnego świata, wskazująca na niehierarchiczne mnogości i wieloznaczności, w jakich wszyscy jesteśmy zanurzeni. W plątaninie rzeczy, znaczeń, sądów, sytuacji i kontekstów, jaką napotkałam na Podhalu, starałam się śledzić tylko dwie nici owych „kłączy” – właśnie tradycję i muzykę. Podążałam za nimi sprawdzając, gdzie się spotykają, gdzie rozdzielają, kiedy zyskują największą moc, a gdzie zupełnie już nie działają. Bezustannie patrzyłam też na miejsca, w których te dwie nici spotykają się i krzyżują z innymi wartościami, treściami, takimi jak współczesna góralska tożsamość, tworzenie lokalnej wspólnoty, preferowane normy, wierzenia i światopogląd, kształt i znaczenie rodziny, postrzeganie obcych, kształtowanie się władzy symbolicznej i prawa do samookreślania. Próbowałam tym samym zrozumieć, czym współcześnie może być „góralszczyzna”, w jaki sposób działa, jak jest praktykowana na co dzień i od święta. Moja praca jest zatem o muzyce i tradycji. Ale jest też o współczesności i lokalnej tożsamości. Prowadząc badania terenowe, a później podejmując się ich antropologicznej analizy, postawiłam sobie także dwa nadrzędne cele metodologiczne. Pierwszy z nich nazwałabym próbą wskazania, w jaki sposób współcześnie można posługiwać się terminem tradycja, traktowanym jako narzędzie antropologicznej analizy. Drugi dotyczy samej muzyki jako przestrzeni etnograficznych dociekań: muzyki postrzeganej jako swoiste szkło powiększające, jako zwierciadło, w którym mogą odbija się liczne elementy góralskiej kultury.

My dissertation is based on the ethnographical fieldwork research that I conducted between 2011 and 2015 in Skalne Podhale region. Having spent there almost three months, during eight short visits, I focused my interest on two, related topics: music and tradition. I talked to highlanders (górale) musicians, about the music they play. I took part in many official musical events (like festivals, competitions, folk music and dance concerts and rehearsals) as well as in a few of those closed to the “others” (private meetings called ‘posiady’, music lessons, wedding parties, funerals etc.). I also visited many places where music was being sold to tourists: restaurants and pubs with live music, special lectures about highlanders’ (górale) culture and music. Analysing different musical situations, my interlocutor’s musical behaviours and statements about their music (which means music they used to call their music – local music) I tried to explain what the musical tradition means for modern highlanders (górale), what role does it play in their everyday life and what is its importance in the process of their self-defining, in naming the local identity. My work seems to by an interdisciplinary one. I fused my anthropological and musicological skills to show why, and in what terms, music can be an attractive space for ethnographical considerations. Constructing my thesis, I used the term ‘rhizome’ created by two French philosophers – Gilles Deleuze and Félix Guattari. The ‘rhizome’, a metaphor of the modern world, shows the multiplicity and the complexity of everything we are immersed in. In this ‘jungle’ of meanings, things, statements, situations and contexts, I tried to follow only two branches of this ‘rhizome’: music and tradition. I was tracking them down and checking where they meet, where they go separate ways, where they still have some power and where they lost any significance. By following this two threads, I also looked carefully at points where they cross-over with other values and purports: contemporary highlanders’ (górale) identity, building of the local communities, preferred norms and beliefs, vision of the world, family, strangers, the foundation of the symbolic power or the right to self-determination. I aimed to understand what is the góraleness (góralszczyzna) today, how does it works, how it is practiced; every day as well as during the festive occasions.This dissertation is about music and tradition. It is also about modernity and local identity. My fieldwork research and the later anthropological analysis led my to two theoretical and methodological questions. First of them is the way modern anthropologists could use the term ‘tradition’, as the tool of academic interpretation. The second one is about music as a space for ethnographical study – music used as the mirror in which many elements of culture can be reflected.