Przemiany szczecińskiej prasy codziennej w latach 1990-2010 na tle polskiego systemu prasowego

Pytanie badawcze W zamyśle praca miała stanowić nie tylko opis stanu systemu prasowego we wskazanym okresie oraz analizę poszczególnych tytułów. Miała ona przynieść odpowiedź na pytanie, jakim przemianom podlegały szczecińskie dzienniki w kontekście współistnienia na jednym rynku prasowym. Ważne jest stwierdzenie korelacji między działaniami wydawców oraz redakcji, wyjaśnienie wpływów, jaki wywierały na siebie analizowane tytuły. Wyniki zaprojektowanego badania miały za zadanie prezentację określonego w tytule rozprawy problemu w aspekcie historycznym, w perspektywie historyczno-porównawczej oraz w ujęciu pozwalającym na antycypację w odniesieniu do podstawowych kategorii funkcjonowania prasy i jej miejsca w systemie komunikacji społecznej na obszarze Szczecina. Dobór materiału badawczego Na potrzeby badań przyjęto, że – zgodnie z Prawem prasowym – dziennikiem jest pismo, które ukazuje się częściej niż raz w tygodniu. Zdecydowano się do grupy pism należących w określonych ramach czasowych do badanego segmentu zakwalifikować siedem tytułów (w kolejności alfabetycznej): 1. „DS Dziennik Szczeciński”; 2. „Gazeta w Szczecinie”/„Gazeta na Pomorzu”/„Gazeta Wyborcza Szczecin”; 3. „Głos Szczeciński”/„Głos Dziennik Pomorza” mutacja szczecińska; 4. „Głos Wieczorny”; 5. „Hallo Szczecin”; 6. „Kurier Szczeciński”; 7. „MM Moje Miasto Szczecin”. Metody badawcze Podczas badań zastosowano metody: analizy źródeł, historyczną, biograficzną, rekonstrukcyjną oraz porównawczą. Analiza źródeł opierała się na całościowym zbadaniu zaklasyfikowanego materiału. Zrezygnowano z losowego doboru próby, uznając że wyniki nie dałyby szczegółowej odpowiedzi na postawione pytania badawcze. Metodę historyczną wykorzystano podczas badania dokumentów świadczących o rozwoju systemu prasowego. W szczególności były to: rejestr dzienników i czasopism w Sądzie Okręgowym w Szczecinie, dokumenty przechowywane w Archiwum Państwowym w Szczecinie, raporty wydawców dostarczane do Związku Kontroli Dystrybucji Prasy, analizy Polskich Badań Czytelnictwa sp. z o.o., dokumenty udostępnione przez osoby prywatne. W celu jak najbardziej kompletnego przedstawienia tematu zastosowano metodę biograficzną, skorelowaną z metodą wywiadu pogłębionego. Przeprowadzono wywiady z 78 osobami, które pełniły w latach 1990-2010 w szczecińskich dziennikach funkcje prezesów spółdzielni i spółek zajmujących się wydawaniem gazet, redaktorów naczelnych, redaktorów, szefów redakcji, kierowników działów. Przeprowadzono również wywiady z dziennikarzami i fotoreporterami. Podczas ustalania listy rozmówców brano pod uwagę dane zamieszczane w stopkach redakcyjnych oraz informacje z rozmów odbytych podczas wcześniejszych badań pilotażowych. Na podstawie uzyskanych informacji – w przypadku inicjatyw wydawniczych otwartych po 1990 r. – przeprowadzono rekonstrukcję projektów redakcyjnych. Ustalano, jakie techniki wydawnicze i redakcyjne był stosowane w czasie ukazywania się danego tytułu. Charakter pracy sprawił, że zastosowano również metodę porównawczą pozwalającą na ukazanie wzajemnych oddziaływań zachodzących w systemie prasowym. Struktura pracy Rozprawa została podzielona na cztery rozdziały. W pierwszej części przedstawiono uzasadnienie wyboru ram czasowych oraz doboru analizowanego materiału. Zdefiniowano pojęcie „szczecińskiej prasy codziennej” oraz założenie metodologiczne, które posłużyły do badania materiału. Przedstawiono również dotychczasowy stan badań nad prasą szczecińską po 1989 r. Drugi rozdział zawiera zarys polskiego i lokalnego systemu prasowego. Szczególnie istotne wydawało się przedstawienie najważniejszych zjawisk na rynku czasopism. Omówiono również zagadnienie paralelizmu politycznego, kolportażu prasy, poligrafii oraz edukacji dziennikarskiej w szkołach wyższych. W trzecim rozdziale poruszono problemy związane z przemianami w trzech dziennikach regionalnych: „Kurierze Szczecińskim”, „Głosie Szczecińskim” oraz lokalnym dodatku „Gazety Wyborczej”. Analiza została podzielona na trzy zasadnicze części. W pierwszej omawiane są przemiany własnościowe, w drugiej – kształtowanie się zespołów redakcyjnych i struktur organizacyjnych, w ostatniej – przeobrażenia w sferze redakcyjno-wydawniczej. Czwarty rozdział poświęcono inicjatywom prasowym powołanym po 1990 r.: „Dziennikowi Szczecińskiemu”, „Głosowi Wieczornemu”, „Hallo Szczecin” oraz „MM Moje Miasto Szczecin”. Ta część rozprawy zawiera opis powstania i rozwoju wymienionych tytułów, próbę rekonstrukcji projektów redakcyjnych i analizę realizacji ich założeń oraz opis badań nad wpływem tych dzienników na system prasowy. Tekst rozprawy uzupełnia aneks, w którym zamieszczono kalendarium wydarzeń w sferze przekształceń własnościowych w szczecińskiej prasie codziennej w latach 1990-2010, szczegółowy spis osób pełniących funkcje redaktorów naczelnych w analizowanych tytułach, chronologiczny spis przekształceń w sferze redakcyjno-wydawniczej szczecińskich dzienników regionalnych, rozmiary papieru używanego przy druku poszczególnych tytułów, spis osób nagrodzonych w plebiscycie „Konkurs Szczecińskich Dziennikarzy” oraz listę dziennikarzy pochowanych na szczecińskich cmentarzach. Wnioski końcowe Na podstawie wyników badań można zaobserwować tendencje, jakim podlegały przemiany szczecińskiej prasy codziennej. Rozwój lokalnego rynku dzienników opierał się w dużej mierze na konkurencji dwóch głównych tytułów regionalnych oraz współistnienia lokalnego dodatku „Gazety Wyborczej”. Niemal w każdej dziedzinie właściciele „Głosu Szczecińskiego” wykazywali się odwagą w podejmowaniu ważnych, często strategicznych decyzji. W przypadku „Kuriera” działania opierały się na odwrotnej taktyce. Zachowawczość stała się niemal symbolem dawnej popołudniówki. Większość zmian w szczecińskiej „Gazecie Wyborczej” było efektem decyzji centrali, choć redaktorzy naczelni dodatku podkreślają, że rozstrzygnięcia kadrowe i redakcyjne podejmują autonomicznie. Z pozostałych czterech analizowanych tytułów w grudniu 2010 r. ukazywał się jeden. Niepowodzenie inicjatyw wydawniczych prasy codziennej można wiązać z rosnącą popularnością czasopism o wyraźnym profilu tematycznym, intensywnym rozwojem segmentu prasy bezpłatnej, reklamowej oraz czasopism zapowiadających wydarzenia kulturalne. Zauważalny jest wpływ, zarówno pozytywny jak i negatywny, obecności obcego kapitału na rynku prasowym. „Głos Szczeciński” został przez nowego właściciela sprowadzony do roli mutacji dziennika ponadregionalnego, a redakcja została przekształcona w nieliczny oddział podlegający centrali mieszczącej się w Koszalinie. Należy jednak zaznaczyć, że w chwili sprzedaży tytuł wykazywał spadające wyniki sprzedaży oraz pogarszającą się kondycję ekonomiczną. Do września 2013 r. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumenta nie wydał orzeczenia dotyczącego transakcji między funduszem „Mecom” a „Polskapresse” w sprawie przejęcia kontroli nad „Mediami Regionalnymi”, wydawcą dzienników regionalnych, w tym „Głosu Dziennika Pomorza”. Niezależnie od tej decyzji, los szczecińskiej redakcji nie jest pewny. Z kolei „Kurier Szczeciński” należący do dziennikarzy wciąż ukazuje się w regionie, jednak próby zreformowania systemu zarządzania redakcją nie są możliwe z powodu specyfiki umowy spółki dającej silną pozycją właścicielom, a więc wszystkim pracownikom. Coraz szerzej stosowana jest tabloidyzacja, zarówno w tematyce, jak i w formie przekazu dziennikarskiego. Odpowiednie techniki stosują wydawcy wszystkich ukazujących się w Szczecinie tytułów prasy codziennej. Wyraźnie widoczne jest przenoszenie nacisku wydawców z tradycyjnych publikacji papierowych na wydania online. Działania właścicieli gazet wpisują się w definicje zjawiska konwergencji na różnych jej płaszczyznach. Wydaje się, że trend ten będzie się pogłębiał. Jego efektem jest zmiana pozycji i roli dziennikarza, coraz częściej określanego jako pracownik mediów.