Corruption, extortion and power in Russia and Ukraine. The uneven struggle for impunity

Korupcja w biznesie międzynarodowym jest zwykle postrzegana jako kwestia uczciwości osobistej i kontroli organizacyjnej. Firmy zachodnie mogą być zaniepokojone interesownym wręczaniem prezentów lub tym, że ich pracownicy korzystają z usług znajomych, chociaż są to na ogół sprawy niegroźne. W minionych latach firmy te mogły mieć duże kłopoty w krajach takich jak Ukraina czy Rosja, gdzie niebezpieczeństwo korupcji oznaczało coś zupełnie innego – struktury wymuszeń i władzy na korzyść pewnej elity. Kraje te funkcjonowały zgodnie z inną logiką, niż w kontekście zachodnim, we wszystkich sferach – gospodarczej, politycznej, prawnej i kulturowej. Praktyki korupcyjne odgrywały ważną rolę w kształtowaniu hierarchii społecznej. Dlatego do badania korupcji należy podejść inaczej. Zamiast skupiać się na chciwych lub nieuczciwych jednostkach i na tym, jak je trzymać w ryzach, należy badać korupcję w perspektywie systemowej. Autor tej rozprawy proponuje, aby uznać korupcję za ukryty przydział i zarządzanie bezkarnością. Innymi słowy, chodzi o to, jak społeczeństwo dopuszcza lub sankcjonuje możliwość nieprzestrzegania praw, reguł lub zasad moralnych w celu realizacji własnych interesów. Niniejsza praca jest badaniem koncepcyjnym mającym na celu dostarczenie narzędzi dla tych, którzy chcą głębiej zrozumieć, jak funkcjonują kraje z szeroko rozpowszechnioną korupcją. Obnaża ona słabości globalnego dyskursu antykorupcyjnego składającego się z elementów neoinstytucjonalnych, instrumentalnych i aktywistycznych. Zamiast stosować do innych społeczeństw normy karne, które powstały w kontekście zachodnim, socjologia ekonomiczna wychodzi od obserwacji i szuka odpowiednich pojęć i teorii, aby uchwycić lokalną rzeczywistość. Argumentacja opiera się na czterech głównych odniesieniach teoretycznych: - Osadzenie: praktyki korupcyjne są osadzone w kulturze, instytucjach, sieciach i władzy, co czyni je zjawiskami złożonymi. - Niezrealizowana nowoczesność: większość społeczeństw poza światem zachodnim funkcjonuje według wzorców przednowoczesnych, które składają się z niezróżnicowanych podsystemów społecznych, skoncentrowanej władzy i relacji patronackich mające pierwszeństwo przed instytucjami formalnymi. - Teoria pola P. Bourdieu: praktyki korupcyjne, jak również dyskursy o korupcji uczestniczą w polu o nierównych stosunkach społecznych. - Pojęcia S. Kordonskiego oddają specyfikę systemu kulturowo-gospodarczego Rosji. Teorie te posłużyły jako tło dla 53 wywiadów, które autor przeprowadził w Moskwie i Kijowie od sierpnia 2021 do stycznia 2022 roku z lokalnymi ekspertami, biznesmenami i mieszkańcami. Wywiady ilustrują dynamiczny charakter praktyk korupcyjnych i ujawniają ostatnie ewolucje. W analizowanym okresie (1991-2021) rosyjski pion władzy zbudował zmonopolizowany system ekstrakcji renty na ogromną skalę, jednocześnie wykorzystując zachodnie zalecenia antykorupcyjne do zrzucenia winy na maluczkich i do represjonowania opozycji, podczas gdy korupcja na wyższym szczeblu jest nieformalnie dozwolona lub nawet zalegalizowana w zamian za lojalność. Dlatego drobne łapówki pieniężne w dużej mierze zniknęły, a mechanizmy korupcyjne stały się przywilejem osób z kręgu wewnętrznego. Ukraina zamierza dalej asymilować się z zachodnią wspólnotą narodów. Warunkiem wstępnym udanej integracji jest głęboka modernizacja ukraińskiego państwa, gospodarki i systemu prawnego. Oddzielenie biznesu od polityki, rządy prawa, i państwo inkluzywne, funkcjonujące dla wspólnego dobra jak największej liczby wyborców, to warunki wstępne tej odnowy. Biorąc pod uwagę sposób funkcjonowania społeczeństwa ukraińskiego od kilkudziesięciu lat – z powszechną korupcją na wszystkich szczeblach – cel ten jest nadal wyzwaniem o tytanicznych rozmiarach.

Corruption in international business is usually regarded as a matter of personal integrity and of organizational control. Western companies may be alarmed by interested gift-giving or when their staff rely on acquaintances to acquire services, although these are generally harmless issues. In the past years, these firms were likely to be in great trouble in countries like Ukraine or Russia, where the perils of corruption represented something entirely different – structures of extortion and power for the benefit of an elite. These countries functioned according to different logics then the western context, in all spheres – economic, political, legal, and cultural. Corrupt practices played an important role in forming the societal hierarchy. This is why the study of corruption should be approached differently. Instead of focusing on greedy or dishonest individuals, and how to keep them in check, the field of corruption ought to be studied in a systemic perspective. The author of this thesis proposes to consider corruption as the concealed allocation and governance of impunity. In other words, it is how a society allows or sanctions the possibility not to observe laws, rules, or moral principles in the pursuit of vested interests. This thesis is a conceptual investigation with the aim to provide tools for those who want to gain a deeper understanding of how countries with widespread corruption function. It exposes the weaknesses of the global anticorruption discourse consisting of neoinstitutionalist, instrumental and activist components. Instead of applying a penal norm, which emerged in the western context, to other societies, economic sociology starts from observations and searches for appropriate concepts and theories to apprehend local reality. The argumentation builds on four main theoretical references: - Embeddedness: corrupt practices are embedded in culture, institutions, networks, and power, which makes them complex phenomena. - Unaccomplished modernity: most societies outside the western world function according to pre-modern patterns, consisting of undifferentiated social subsystems, concentrated power, and of patronal relations taking precedence over formal institutions. - P. Bourdieu’s field theory: corrupt practices, as well as discourses about corruption partake in a field of unequal social relations. - S. Kordonskiy’s concepts render the specificity of Russia’s cultural-economic system. These theories served as the backdrop for 53 interviews the author conducted in Moscow and Kyiv from August 2021 to January 2022 with local experts, businesspeople and local inhabitants. The interviews illustrate the dynamic nature of corrupt practices and reveal recent evolutions. During the time period under consideration (1991-2021), Russia’s power vertical has built a monopolized rent-extraction system of a massive scale, while at the same time using the Western anticorruption recommendations to put the blame on the little people, and to repress the opposition, whereas higher-level corruption is informally authorized or even legalized in exchange for loyalty. This is why petty cash bribes largely disappeared, and corrupt mechanisms became the privilege of a circle of insiders. Ukraine intends to further assimilate with the western community of nations. A precondition for a successful integration is a deep-reaching modernization of the Ukrainian state, economy, and legal system. The separation of business from politics, the rule of law, and an inclusive state, functioning for the common good of the largest number of constituents, are the preconditions for this renewal. Given the ways Ukrainian society has been functioning for several decades – with widespread corrupt practices on all levels – this goal is still a challenge of titanic dimensions.