Okres wpływów rzymskich i wędrówek ludów na obszarze tzw. grupy barckiej

Przedmiotem dysertacji jest analiza kulturowo-chronologiczna terenu pogranicza Mazursko-Natangijskiego w okresie wpływów rzymskich i wędrówek ludów, tj. od I po VII wiek n.e. Obszar ten stanowił w tym czasie teren pogranicza między rozwijającą się na północy kulturą Dollkeim-Kovrovo, a kulturą bogaczewską, zastąpioną w rozwiniętej fazie okresu wędrówek ludów przez grupę olsztyńską, na południu. Obejmuje on w przybliżeniu północną część obecnego powiatu mrągowskiego, powiat kętrzyński i przylegający do niego południowy skraj obwodu Kaliningradzkiego. Głównym celem pracy jest weryfikacja tezy C. Engla i W. La Bauma z lat 30. XX wieku o istnieniu w tym miejscu odrębnej jednostki kulturowej – tzw. „grupy barckiej”. Praca została podzielona na dziewięć głównych rozdziałów. W pierwszych czterech rozdziałach zarysowano cel, zakres terytorialny, środowisko geograficzne, historię badań oraz pokrótce omówiono dostępne zbiory. W rozdziale piątym – Analiza materiałów przeprowadzono kulturowo-chronologiczną analizę wszystkich znanych mi z tego terenu zabytków, które podzielono na – ozdoby (zapinki, szpile, bransolety i naszyjniki, pierścionki, zawieszki i wisiorki, paciorki oraz inne), elementy pasa, narzędzia i przybory, uzbrojenie, części rzędu końskiego i oporządzenie jeździeckie, importy rzymskie, ceramikę oraz inne przedmioty. W rozdziale szóstym omawiam chronologię tych znalezisk. Omawiany okres został podzielony na dziesięć głównych faz chronologicznych I-X obejmujący okres odpowiadający fazom B1-E3 według chronologii interregionalnej. Rozdział siódmy poświęcono omówieniu obrządku pogrzebowego. Wynikające z przedstawionej w rozdziałach 5, 6 i 7 wnioski omówiono w rozdziale ósmym, w którym przedstawiono rozwój osadnictwa na terenie tzw. „grupy barckiej” w wydzielonych wcześniej fazach chronologicznych i porównano go z rozwojem osadnictwa kultur Dollkeim-Kovrovo i bogaczewskiej oraz grupy olsztyńskiej. W rozdziale dziewiątym, krótko podsumowano wnioski płynące z analizy. Do analizy dołączono katalog wszystkich znanych mi z tego rejonu stanowisk i znalezisk (rozdział 12). Przeprowadzona analiza kulturowo chronologiczna obszaru gdzie rejestrowane miały być cmentarzyska tzw. „grupy barckiej” wykazała, że odrębne ugrupowanie kulturowe nigdy tu nie funkcjonowało. Brak tu elementów, które mogłyby być charakterystyczne tylko dla tego obszaru zarówno w zakresie ceramiki, zabytków wydzielonych jak i obrządku pogrzebowego. Rytm przemian kulturowych w okresie wpływów rzymskich i wędrówek ludów na terenie „grupy barckiej” odpowiada procesom obserwowanym w tym czasie na obszarze Sambii i Mazur. W mikroskali obserwowane są tu wszystkie widoczne na obszarze Mazur i Sambii zmiany kulturowe począwszy od pojawienia się najpierw kultury bogaczewskiej, a w później kultury Dollkeim-Kovrovo przez przesunięcie się ciężaru osadnictwa bogaczewskiego na południe i jej upadek u schyłku okresu wpływów rzymskich oraz pojawienie się grupy olsztyńskiej i stopniowy zanik kultury Dollkeim-Kovrovo, wraz z ekspansją ludności sambijskiej w kierunku Wysoczyzny Elbląskiej. Obserwowane zmiany kulturowe na cmentarzyskach nie są jednak najpewniej związane z wymianą ludności, a z przyjmowaniem nowych (najsilniejszych w danym czasie) wzorców kulturowych przez tą samą grupę ludności. Jedyny okres względnej unifikacji kulturowej widoczny jest w krótkim odcinku wczesnego okresu wędrówek ludów między zanikiem kultury bogaczewskiej, a pojawieniem się grupy olsztyńskiej, kiedy to na wszystkich funkcjonujących w tym okresie cmentarzyskach rejestrowane są obiekty, które można wiązać z kulturą Dollkeim-Kovrovo. „Grupa barcka” jest więc bardziej wyrazem stanu badań z lat 30 XX wieku niż oddaniem rzeczywistych podziałów kulturowych.

The subject of the dissertation is a cultural-chronological analysis of the Mazurian-Natangian border area during the Roman and the Migration period, i.e. from the 1st to the 7th century AD. It was at that time a frontier area between the Dollkeim-Kovrovo culture in the north and the Bogaczewo culture, replaced later by the Olsztyn group, in the south. It covers approximately the northern part of the current Mragowo and Kętrzyn County and the adjacent southern edge of the Kaliningrad Region. The main aim of the work is to verify the thesis of C. Engel and W. La Baum in the 1930s about the existence of a separate cultural unit in this place – the so-called "Barcka group". The paper is divided into nine main chapters. The first four chapters outline the purpose, territorial scope, geographical environment, history of the study and briefly discuss the available collections. In chapter five – Analysis of materials, a cultural-chronological analysis was carried out of all the artefacts known to me from this area, which were divided into - ornaments (brooches, pins, bracelets and necklaces, rings, pendants, beads and others), belt components, tools and utensils, armament, horse row parts and equestrian equipment, Roman imports, ceramics and other objects. In chapter six I discuss the chronology of these finds. The period under discussion is divided into ten main chronological phases I-X covering the period corresponding to phases B1-E3 according to the interregional chronology. Chapter seven is devoted to a discussion of funerary rites. Conclusions resulting from the analysis presented in Chapters 5, 6 and 7 are discussed in chapter eight, which presents the development of settlement in the area of the so-called "Barcka group" in the chronological phases identified earlier and compares it with the development of settlement of the Dollkeim-Kovrovo and Bogaczewska cultures and the Olsztyn group. In chapter nine, the conclusions of the analysis are briefly summarised. The study is accompanied by a catalogue of all the sites and finds known to me from this area (chapter 12). A cultural-chronological analysis of the area where the cemeteries of the so-called "Barcka group" were to be recorded showed that a separate cultural group never existed here. It lacks elements which could be characteristic only for this area, both in terms of ceramics, isolated artefacts and burial rites. The rhythm of cultural change during the Roman and Migration period in the territory of the "Barcka group" is consistent with the processes observed in the area of Sambia and Mazuria at that time. On a micro-scale, all the cultural changes visible in the area of Mazuria and Sambia are observed here, starting with the appearance of the Bogaczewska culture first, and later the Dollkeim-Kovrovo culture, through the shift of the Bogaczewska settlement burden to the south and the collapse of the Bogaczewska culture at the end of the Roman period, as well as the appearance of the Olsztyn group and the gradual disappearance of the Dollkeim-Kovrovo culture, together with the expansion of the Sambian population towards the Elbląg Uplands. The cultural changes observed in the cemeteries are, however, probably not related to population exchange, but to the adoption of new (strongest at the time) cultural patterns by the same population. The only period of relative cultural unification can be seen in the short period of the early phases of the Migration period, between the disappearance of the Bogaczewska culture and the emergence of the Olsztyn group, when all cemeteries existing in this period record objects that can be associated with the Dollkeim-Kovrovo culture. "Barcka group" is therefore more an expression of the state of research in the 1930s than a rendering of the actual cultural divisions.