Konstrukcje klasyfikatorowe w komunikacji użytkowników litewskiego języka migowego

Konstrukcje klasyfikatorowe w komunikacji użytkowników litewskiego języka migowego Streszczenie Rozprawa doktorska pt. „Konstrukcje klasyfikatorowe w komunikacji użytkowników litewskiego języka migowego” przedstawia szeroko zakrojoną analizę teoretyczną i deskryptywną klasyfikatorów jako elementów wchodzących w skład systemu gramatycznego litewskiego języka migowego (LGK – lietuvių gestų kalba). Jest to pierwsza tak obszerna praca poświęcona konstrukcjom klasyfikatorowym w LGK – dotąd zagadnienie to nie zostało zanalizowane w takim zakresie ani na Litwie, ani w literaturze międzynarodowej. Niniejsza rozprawa stanowi zarazem próbę systematyzacji, podsumowania oraz uzupełnienia aktualnego stanu badań nad LGK. Co istotne, jest ona także pierwszym monograficznym opracowaniem problematyki migowych konstrukcji klasyfikatorowych napisanym po polsku. Rozprawa składa się z ośmiu rozdziałów oraz wstępu i zakończenia. Pierwsze trzy rozdziały mają charakter teoretyczny – przedstawiają przegląd zagadnień badawczych dotyczących klasyfikatorów poruszanych w światowej literaturze przedmiotu. W rozdziale pierwszym omówione zostały kwestie terminologiczne oraz klasyfikacje i kategoryzacje semantyczne klasyfikatorów proponowane przez różnych autorów. Rozdział drugi przedstawia najważniejsze kwestie związane z analizą gramatyczną klasyfikatorów, w tym: podstawowe zagadnienia morfologiczne, syntaktyczne, fonologiczne, rolę sygnałów niemanualnych, relacje przestrzenne i wykorzystanie trójwymiarowej przestrzeni migania. W rozdziale trzecim klasyfikatory zostały natomiast omówione w kontekście zjawiska ikoniczności oraz procesów leksykalizacyjnych. Rozdział czwarty poświęcony jest sytuacji socjolingwistycznej g/Głuchych na Litwie – zawiera krótkie omówienie najistotniejszych kwestii związanych z historią LGK, oświatą oraz kulturą tej społeczności. W dalszej części rozdziału scharakteryzowane zostały pokrótce następujące zagadnienia: działalność podstawowych instytucji wspierających rozwój języka migowego na Litwie, kluczowe uregulowania prawne dotyczące LGK oraz zróżnicowanie form komunikacji migowej na Litwie. Ostatnią częścią rozdziału czwartego jest przegląd istniejących litewskojęzycznych opisów lingwistycznych poświęconych klasyfikatorom i predykacjom klasyfikatorowym w LGK, z którego wynika, że mają one charakter fragmentaryczny i z pewnością wymagają uzupełnienia. W rozdziale piątym omówione zostały szczegółowo okoliczności przeprowadzenia badania przedstawionego w rozprawie oraz materiał empiryczny stanowiący jego podstawę. Badanie to polegało na zarejestrowaniu wypowiedzi 36 informatorów – głuchych użytkowników LGK. Rozdział piąty zawiera informacje o jego podstawach metodologicznych, a mianowicie o przyjętej procedurze elicytacyjnej (zaczerpniętej z prac nad Korpusem PJM), poszczególnych etapach realizacji nagrań przeprowadzonych na Litwie, kryteriach doboru informatorów (osób posługujących się LGK jako pierwszym i podstawowym językiem) oraz przeprowadzonej ankiecie służącej poszerzeniu perspektywy socjolingwistycznej badania. Następnie przedstawiony jest materiał wykorzystany do wywołania wypowiedzi informatorów (historyjki komiksowe) oraz przebieg sesji nagraniowej. Ostatnia część rozdziału piątego omawia etapy analizy pozyskanych danych. W rozdziale szóstym i siódmym zaprezentowane zostały właściwe wyniki analizy lingwistycznej danych. Rozdziały te przedstawiają właściwości zaobserwowanych klasyfikatorów i predykacji klasyfikatorowych w kontekście problemów badawczych wskazanych w przeglądzie literatury przedmiotu. W rozdziale szóstym omówione zostały klasyfikatory będące odrębnymi segmentami oraz kształty dłoni dla konkretnych referentów (z wyszczególnieniem podziału na typy klasyfikatorów: klasyfikatory przedmiotowe, klasyfikatory ciała i części ciała, klasyfikatory sposobu posługiwania się oraz specyfikatory rozmiaru i kształtu – statyczne i zarysu). Kolejnym przedstawionym zagadnieniem są sekwencje wypowiedzi zawierające klasyfikatory – w szczególności kwestia sąsiedztwa znaków leksykalnych. Rozdział siódmy zawiera analizę klasyfikatorów jako elementów predykacji klasyfikatorowych. Omówione zostały zaobserwowane w nagranym materiale zjawiska linearne i nielinearne, w tym występowanie konstrukcji kanapkowych (zbudowanych zazwyczaj z dwóch klasyfikatorów), relacje przestrzenne pomiędzy referentami (rozpatrywane w kategoriach figury i tła), rola całego ciała oraz wykładników niemanualnych podczas artykulacji predykacji klasyfikatorowych, a także zjawisko symultaniczności i wykorzystanie przestrzeni migania. Dopełnieniem analizy omówionej w rozdziałach szóstym i siódmym są konkluzje, które zaprezentowane zostały w rozdziale ósmym – z odniesieniem do hipotez i analiz teoretycznych przedstawionych w pierwszych trzech rozdziałach rozprawy. W materiale badawczym zaobserwowane zostały zarówno zjawiska typowych i znane z literatury przedmiotu, jak i zjawiska do tej pory nieopisywane. Rozdział ósmy zawiera zestawienie kształtów dłoni klasyfikatorów zaobserwowanych w materiale empirycznym z kształtami dłoni omawianymi w literaturze przedmiotu. Z zestawienia wynika, że niektóre z odnotowanych kształtów wydają się charakterystyczne tylko dla materiału z LGK, co wskazuje na większe zróżnicowanie klasyfikatorowych kształtów dłoni, niż wynika to z literatury. Jeśli chodzi o zbadane sekwencje wypowiedzi zawierających klasyfikatory jako odrębne segmenty, najczęstsze okazały się wypowiedzi zawierające klasyfikatory w sąsiedztwie znaków koreferencyjnych. Natomiast typem klasyfikatora, który najczęściej tworzył predykacje, był klasyfikator sposobu posługiwania się. Zaskakujące okazały się wyniki dotyczące konstrukcji kanapkowych, które w LGK należą do bardzo rozbudowanych, składających się często z dwóch klasyfikatorów. Z analizy relacji przestrzennych wynika zaś, że najczęstszym schematem budowania wypowiedzi jest konfiguracja tło-figura. Przy artykulacji klasyfikatorów i predykacji klasyfikatorowych w materiale badawczym zaobserwowane zostały także przykłady wykorzystania całego ciała w funkcji artykulatora tła bądź klasyfikatora ciała (z zaangażowaniem elementów niemanualnych) oraz przejawy symultaniczności. W rozdziale ósmym omówiona jest wreszcie kwestia zmiennej perspektywy migania. Jednym z celów niniejszej rozprawy była próba ustalenia poziomu skonwencjonalizowania klasyfikatorów w komunikacji wizualno-przestrzennej głuchych Litwinów. Na podstawie przebadanej próbki materiału nie sposób jednoznacznie stwierdzić, na ile klasyfikatory i predykacje klasyfikatorowe zakorzeniły się w gramatyce LGK, jednakże opisane powyżej zjawiska charakteryzują się pewnego rodzaju regularnością oraz powtarzalnością, co można uznać za wynik konwencjonalizacji. Przeprowadzona analiza klasyfikatorów i predykacji klasyfikatorowych w LGK wskazuje na konieczność kontynuowania badań w tym zakresie.

This dissertation investigates the use of classifiers, classifier constructions, and classifier predicates in Lithuanian Sign Language (lietuvių gestų kalba, LGK). The analysis is based on elicited empirical data obtained from Deaf LGK users. The dissertation examines and describes the semantic, typological, and grammatical properties of classifiers with a particular focus on the characteristics of visual-spatial communication in Lithuania. Chapters 1-3 introduce the main arguments related to classifiers discussed in the current literature by giving an outline of relevant theoretical questions and domains. Chapter 1 discusses some key terminological issues and indicates the main classifier types analyzed in the current linguistic research. Chapter 2 gives an overview of the crucial morphological, syntactic, and phonological questions, defines the use of body and non-manual elements in classifier constructions, and determines spatial relations and the role of three-dimensional space in the system of classifier predicates. Chapter 3 introduces the relation between classifiers and iconicity in sign languages (based on iconic mappings) and marks the status of classifier predicates in the lexicalization process. Chapter 4 gives an overview of visual-spatial communication in Lithuania and presents current descriptions related to classifiers in LGK. More specifically, chapter 4 characterizes Deaf communities in various cultural, historical, and educational contexts. In addition, the chapter gives an overview of the activities of main organizations which support sign language development and of the legal regulations which determine the use of LGK. The chapter concludes by presenting the current insufficient linguistic descriptions of classifiers in Lithuanian Sign Language. Chapter 5 presents the empirical research and elicitation phases of this dissertation. The chapter introduces the methodology of this linguistic research, and in particular defines the fundamental questions underlying the PJM (Polish Sign Language) Corpus Project, which 2 inspired the study reported in this dissertation. For this research, two groups of deaf LGK users were asked to describe six comic stories. Chapters 6 and 7 analyze the empirical results of the study reported in this thesis. Firstly, chapter 6 discusses the use of classifiers as separate sentence segments. The investigation presents classifier handshapes divided into main classifier types: whole entity classifier, body classifier, bodypart classifier, handling classifier, and size and shape specifiers (static and tracing). Among these classifier types are described the handshapes that correspond with referents observed in participants’ storytelling. The chapter examines the syntactic features of classifiers with particular emphasis on the word order and sequences. The three main types of sequences observed within the elicited data are: cases in which the classifier follows the sign, the sign precedes the classifier, or the classifier appears alone without a sign. A number of sandwich verbs (consisting of classifiers) also occurred. By contrast, chapter 7 discusses the meaning of classifier predicates within a verb (classifiers that cannot be investigated as separate segments). The chapter examines the sequences of utterances that include classifier predicates which are preceded or followed by a lexical sign. It is shown that, in some cases, LGK transitive predicates consist of handling classifiers. However, in other cases, these constructions can also be considered locative. The chapter also presents linguistic expression within the spatial relationships between Figure and Ground (for the most part signers express the order as Ground-Figure). Furthermore, the analysis focuses on the body and non-manual elements. Overall, chapter 7 gives an overview of the signing perspective with particular attention to the projection of the classifier on the signing space (the external vantage point which results from the observer’s perspective and the internal vantage point which results from the character’s perspective). The concluding chapter (chapter 8) synthesizes the results of the analysis introduced in previous chapters and summarizes the theoretical contributions of the thesis. Some of the findings observed in the elicited data have been previously confirmed in literature, while other findings have not been noted until now. The dissertation presents a novel description of LGK classifiers systemizing handshapes and the various types of classifiers and their referents. It showcases the function of classifiers as separate language elements distinguished from lexical signs, while also underscoring the alignments between classifier verbs and lexical signs. Furthermore, chapter 8 summarizes the status of classifier predicates in relation to locative expressions and semantic relations between referents, non-manual elements, perspective, and simultaneity. 3 Overall, the data collected in this research and the pioneering analysis of that data emphasizes the necessity for further investigation of classifiers in Lithuanian Sign Language and other understudied sign languages.