Założenia do identyfikacji przeszkód instytucjonalizacji samorządu lokalnego w Polsce

Celem publikacji jest identyfikacja przeszkód związanych z kształtowaniem się podmiotowości samorządu lokalnego w Polsce. Wiąże się to z problemem ustalenia znaczenia lokalnego potencjału społecznego z punktu widzenia instytucjonalizacji demokracji i decentralizacji. Realizacji celu badawczego towarzyszy dążenie do wskazania kierunków przemian systemowych, możliwej decentralizacji administracji publicznej i naświetlenia problemu oddziaływania politycznego centrum decyzyjnego w kraju na kształtowanie roli gmin i powiatów oraz znaczenia wspólnot lokalnych. Podjęcie tego szczególnego tematu spowodowane było zamiarem scharakteryzowania przejawów niekonsekwencji rozpoczętego po 1989 r. w Polsce procesu decentralizacji i wskazania kluczowych problemów organizacyjnych w formowaniu się samorządowej wspólnotowości terytorialnej. Towarzyszy temu przedsięwzięciu refleksja nad tym, czy można było zahamować zjawiska społecznie niepożądane w obszarze samorządu terytorialnego, nie naruszając istoty wspólnotowości, oddolnej samoorganizacji i decentralizacji. Chodzi zatem o zidentyfikowanie różnorodnych uwarunkowań systemowych najsilniej rzutujących na destabilizację samorządności lokalnej. Doświadczenie polskie w omawianym zakresie rozpatruję w kontekście socjologicznego sposobu rozumienia wspólnoty w konfrontacji z tendencjami do formalnego narzucenia jej tworzenia i odgórnej organizacji z wykorzystaniem do tego celu instrumentów prawnych. Wskazuję też na problem związany antysystemowymi działaniami oddolnymi, mogącymi stanowić zaprzeczenie nowoczesnego ładu prawnego oraz przejrzystej partycypacji, budowanej na bazie odpowiedzialności czy poszanowania norm demokratycznych.

The aim of the publication is to identify obstacles to the formation of the empowerment of local government in Poland. It involves determining the importance of local social potential from the point of view of the institutionalization of democracy and decentralization. Achieving the research objective is accompanied by the desire to indicate the directions and trends in system transformations and the potential decentralization of public administration as well as to highlight the problem of political influence that the state’s decision-making centre has on shaping the role of communes and counties and the meaning of local communities. Decision to discuss this particular topic stemmed from the intention to characterize the signs of inconsistency of the decentralization process which began after 1989 in Poland and to identify key organizational problems in the formation of territorial self-government communities. This venture is accompanied by the reflection upon whether it was possible to stop the socially undesirable phenomena in the area of territorial self-government without affecting the substance of community, grassroots self-organization, and decentralization. The aim is therefore to define a variety of systemic conditions most strongly contributing to the destabilization of local self-governance. I examine the Polish experience in this area in the context of a sociological way of understanding the community compared with the tendencies towards formally imposing the formation and top-down organization of communities using legal instruments. I also emphasize the problem of bottom-up anti-system initiatives, which may be in contradiction with the modern legal order and transparent participation based on responsibility and respect for democratic standards.