Partycypacja społeczna w społecznościach wiejskich. Studium historyczno-socjologiczne na przykładzie wsi Markowa w powiecie łańcuckim

Praca podejmuje temat partycypacji społecznej mieszkańców wsi, a więc horyzontalnej współpracy, kooperacji i samoorganizowania się obywateli w obrębie układów lokalnych. Zagadnienie wiejskiego społeczeństwa obywatelskiego ujmowane jest z perspektywy idei „długiego trwania” Fernanda Braudela i obejmuje okres od ostatnich dwóch dekad XIX wieku po rok 2012. Podstawowym celem pracy jest analiza wzorów zaangażowania obywatelskiego wsi i ich przeobrażeń na przestrzeni ponad jednego stulecia, w tym trwałości i zaniku różnych procesów związanych z działaniami kolektywnymi. Praca porusza także zagadnienia uwarunkowań i mechanizmów wiejskiej samoorganizacji w określonych momentach dziejowych oraz następstw określonego kształtu procesów samoorganizacji dla potencjału społeczności wiejskich. Koncentracja na procesach partycypacji społecznej i działań zbiorowych wpisuje niniejszą pracę w tradycję badań nad społecznościami lokalnymi prowadzonych w ramach tzw. podejścia interakcyjno-procesualnego (nazywanego również „koncepcją działań lokalnych”). Uwzględnienie kontekstualności określonych wzorców samoorganizacji (podłoże historyczne), ich zmienności i zanurzenia w czasie sytuuje studium w kręgu opracowań określanych mianem historyzmu. W przeprowadzonym badaniu autorka wykorzystuje podejście monografii określanej też jako studium przypadku (case study) lub studium społeczności lokalnej. Analizy prowadzone są na przykładzie Markowej w powiecie łańcuckim (województwo podkarpackie), która należy do jednej z dawnych „wzorowych wsi spółdzielczych”. Została wybrana do badania wiejskiego społeczeństwa obywatelskiego reprezentując tzw. nietypowy − skrajny/dewiacyjny przypadek (wg typologii Benta Flyvbjerga) wsi, której fenomen opierał się na samoorganizacji, aktywności i zaangażowaniu mieszkańców i lokalnych elit w inicjowanie i realizowanie ważnych dla społeczności lokalnej inicjatyw i jednocześnie jako społeczność o jednych z najdłuższych w Polsce wiejskich tradycji obywatelskiego zaangażowania. Materiał źródłowy, na którym opiera się praca, gromadzono zgodnie z założeniami postulowanej przez Kazimierza Dobrowolskiego tzw. metody integralnej zakładającej wykorzystanie w analizie danego zjawiska wszelkich dostępnych kategorii źródeł, a także łączenie różnorodnych metod i technik badawczych. Praca składa się z dwóch podstawowych części: teoretyczno-konceptualizacyjnej oraz empirycznej. W pierwszej z nich autorka omawia teoretyczne aspekty działań zbiorowych w świetle różnych nurtów teorii socjologicznych oraz kluczowe mechanizmy koordynacji działań zbiorowych. Pokazuje najważniejsze modele zaangażowania mieszkańców wsi w powiązaniu z kontekstem rozumianym jako „umiejscowienie zjawisk w przestrzeni i czasie”. Prezentuje również projekt badawczy i jego metodologię. W drugiej części pracy zostają zaprezentowane badania przeprowadzone w Markowej. Rozdziały zbudowane według jednolitego schematu opisu, zawierają omówienie najważniejszych wymiarów i uwarunkowań samoorganizowania się mieszkańców Markowej w różnych porządkach instytucjonalno-organizacyjnych (podstawę tej aktywności tworzył ruch ludowy, ruch młodzieży wiejskiej, spółdzielczość oraz szeroko rozumiana działalność edukacyjna i kulturalna). Całość zamyka rozdział podsumowujący i uogólniający wcześniejsze teoretyczne i empiryczne rozważania poświęcone partycypacji społecznej mieszkańców wsi. The dissertation relates to the topic of social participation in rural communities, defined as horizontal cooperation and self-organization of people on the local level. The issue of rural civil society is presented from the perspective of Fernand Braudel idea of “long duration” with particular regard to the period between last decades of 19th century to the year of 2012. The main aim of the thesis is to analyse the patterns of civic engagement in the rural areas and their transformations during the last century, including the durability and decay of various processes related to collective action. The study also raises the issues of determinants and mechanisms of rural self-organization in certain moments in history and the consequences of a particular shape of self-organization for community capacity. Concentration on the processes of social participation and collective action causes that the study follows tradition of the research on local communities carried out in the frame of the interactional-processual approach (also knowns as “the concept of local action”). The study is also situated in a circle of studies known as historicism due to the fact that it takes into account the contextual specifics of self-organization patterns (historical basis), their variability and immersion in time. In the research the author uses a case study approach. The analyses are based on the example of Markowa in the Łańcut county (podkarpackie voivodeship), which belongs to the past “exemplary cooperative villages”. It was chosen for the study as it represents an example of deviant cases (according to the typology of Bent Flyvbjerg), which was based on the phenomenon of self-organization, activity and involvement of citizens and local elites in developing and implementing important local initiatives. At the same time it is the community with one of the longest traditions of civil society. The source material was collected in accordance with the assumptions of the integral method developed by Kazimierz Dobrowolski. It assumes the use in the analysis of a phenomenon every available category of sources, as well as combining a variety of research methods and techniques. The study consists of two main parts: theoretical and empirical. In the first one, the author describes theoretical aspects of collective action in the light of various sociological theories. She shows the most important engagement models of citizens of rural areas in connection with the context understood as a “placement of phenomena in space and time”. She also presents the research project and its methodology. In the second part of the thesis, the research carried out in Markowa is presented. The chapters built in accordance with the uniform structure include the most important dimensions and determinants of Markowa citizens self-organizations processes in different institutional-organizational orders (the basis for this activity was the rural movement, the movement of the rural youth, cooperatives, educational and cultural activities). The whole ends with a chapter summarizing and generalizing previous presented theoretical and empirical considerations devoted to social participation of rural citizens.