The Reception of Queen Cleopatra VII Philopator in Children's and Youth Culture

Rozprawa doktorska dotyczy recepcji Kleopatry VII Filopator w kulturze dziecięcej i młodzieżowej. Celem pracy było ukazanie, w jaki sposób postać egipskiej królowej funkcjonuje w tekstach z XXI wieku dedykowanych młodym odbiorcom. Autorzy takich utworów, kreując wizerunek władczyni, często czerpią inspirację zarówno ze starożytnych źródeł, jak i późniejszych (w szczególności popkulturowych) przedstawień córki Auletesa. Autorka dysertacji dążyła do tego, aby pokazać, jak twórcy korzystają z wyobrażeń i mitów, które powstały wokół osoby królowej w ciągu wieków, oraz jak wpływają one na kulturę dziecięcą i młodzieżową. Materiał badawczy obejmował testy literackie, audiowizualne i materialne. Odpowiadał on przyjętym na początku badań kryteriom (każde wybrane do analizy dzieło kultury miało być stworzone oryginalnie po angielsku lub przełożone na ten język, dedykowane dzieciom i młodzieży oraz pochodzić z XXI wieku). Jego analiza pozwoliła na wyodrębnienie ról, które odgrywa władczyni Egiptu. Są to: Edukatorka, Mentorka, Negatywny Charakter (wielkie litery w ich zapisie zostały użyte celowo, aby podkreślić nazwę funkcji pełnionej przez Kleopatrę) oraz – dodatkowy aspekt, którego rozpatrzenie okazało się istotne dla uzyskania pełnego obrazu zagadnienia – królowej, która towarzyszy dziecku w jego codziennym życiu poprzez kulturę materialną. W związku z tym praca została podzielona na pięć części: Introduction, Chapter I: Cleopatra the Educator, Chapter II: Cleopatra the Mentor, Chapter III: Dark Side of Cleopatra, Chapter IV: Cleopatra and Toys oraz Conclusion. W analizie każdego tekstu kultury zostały scharakteryzowane poszczególne role władczyni oraz podkreślone to, jak funkcjonuje wspomniana już wyżej recepcja jej postaci. Uwzględniono również w zakresie badań pytanie o to, w jakim stopniu autorzy dzieł kierowanych do dzieci i młodzieży inspirowali się stworzonymi wokół osoby Kleopatry mitami i jej antycznymi oraz wykreowanymi w kolejnych epokach wizerunkami. Oprócz tego, w pracy zostały wyodrębnione motywy (w tym słynne sceny z życia królowej czy wątek wiecznej miłości Antoniusza i Kleopatry), które przez swoją powtarzalność mogą pomóc zapamiętać odbiorcy wizerunek egipskiej władczyni. W rozdziale pierwszym zostało pokazane, jak postać Kleopatry może edukować dzieci i młodzież. Analizie zostały poddane zarówno teksty literackie, jak i audiowizualne. Autorzy uwzględnionych w tym rozdziale dzieł, stosując zasadę uczenia przez zabawę, w przystępny (często rozrywkowy) sposób przekazują odbiorcy historię ostatniej władczyni Egiptu (począwszy od przybliżenia, skąd pochodzi jej ród, aż do samej śmierci królowej). Jako że jej postać często łączy przeszłość i przyszłość (na przykład poprzez motyw podróży w czasie), teksty te nie dość, że są ciekawe i oryginalne, to również okazują się przystępne i zrozumiałe dla młodego odbiorcy. W rozdziale pierwszym zwrócono także szczególną uwagę na inspirację współczesnych twórców źródłami starożytnymi (między innymi tekstami Cycerona, Lukana, Plutarcha i Kasjusza Diona). Podczas analiz zostało podkreślone, że autorzy mają świadomość, iż narracje pochodzące ze starożytności nie są wiarygodnym źródłem informacji o Kleopatrze, a na to, w jaki sposób postrzega się jej osobę, mają wpływ jej wizerunki stworzone w ciągu kolejnych wieków. Jednocześnie, zwracając uwagę na tę problematykę, tłumaczą oni młodemu odbiorcy, na czym polega zjawisko recepcji. W rozdziale pierwszym wskazano również, że oprócz przekazywania historii egipskiej królowej, twórcy podkreślają potencjalnie wartościowe dla młodych odbiorców cechy charakteru władczyni, takie jak ambicja, inteligencja, pewność siebie czy charyzma. Wielokrotnie wspominają oni także o jej pracowitości czy uporze w dążeniu do własnych celów. Oprócz pozytywnego wizerunku córki Auletesa, twórcy przywołują także negatywny obraz Kleopatry, często inspirując się przy tym przekazami antycznymi. Autorzy analizowanych w rozdziale pierwszym dzieł tłumaczą jednak, skąd starożytni posiadali taką opinię o władczyni. Tym samym, przywołanie negatywnego wizerunku skonfrontowanego z pozytywnym może pomóc młodym odbiorcom zrozumieć, jakie cechy charakteru składają się na wzór oraz na antywzór postępowania. Ta tematyka, wiążąca się z funkcją Mentorki, zostaje w pełni rozwinięta w rozdziale drugim. W rozdziale pierwszym uwzględniono także teksty, które swoją treścią nawiązują do sztuki Szekspira Antoniusz i Kleopatra, gdyż to właśnie to dzieło słynnego dramatopisarza utrwaliło w kulturze obraz królowej jako femme fatale. Jak wykazała analiza tego aspektu recepcji Kleopatry, twórcy tekstów kierowanych do dzieci i młodzieży nie tylko starają się przybliżyć im treść jednej z najbardziej znanych tragedii, ale także polemizują z mitem kobiety uwodzicielki, która prowadzi mężczyzn do zguby. Sprawiają tym samym, że negatywny, Szekspirowski obraz władczyni zostaje złagodzony. W analizowanych tekstach autorzy podkreślają także, że królowa była kobietą zdolną do okazywania miłości oraz troszczącą się o dobro swojego państwa. W rozdziale drugim nacisk został położony na rolę Mentorki, jaką odgrywa Kleopatra w tekstach dedykowanych dzieciom i młodzieży. Postać władczyni może inspirować do prawidłowego postępowania jako „przewodniczka życiowa” oraz stać się opiekunką dla młodego bohatera czy bohaterki. Podczas analizy podkreślono, jak wiele scen z życia Kleopatry (takich jak ukrycie się w dywanie, aby przedostać się do pałacu, gdzie przebywał Cezar, uczta w Tarsie czy ostatnie chwile życia władczyni) jest wykorzystywanych przez autorów tekstów dla dzieci i młodzieży. Dzięki przywoływaniu historii z życia królowej twórcy sprawiają, że młody odbiorca jest w stanie zauważyć, które z nich nadal chętnie są wykorzystywane w kulturze popularnej oraz jak funkcjonują one podczas ukazywania recepcji osoby władczyni. W rozdziale drugim zwrócono uwagę, jak autorzy poprzez postać Kleopatry poruszają problemy, którym królowa musiała stawiać czoła i z którymi także mogą zmagać się młodzi ludzie. Są to między innymi niezrozumienie czy nieśmiałość. Dzięki takiemu ujęciu, jak zostało wykazane w pracy, młody odbiorca może utożsamić się z Kleopatrą lub z główną bohaterką (lub bohaterem) z otoczenia królowej, a sama postać władczyni staje się mu bliższa i bardziej przystępna. Córka Auletesa prezentuje również pozytywne i negatywne wzorce zachowania i tym samym uświadamia, że złe postępowanie nigdy nie jest godne naśladowania. W pracy doktorskiej zostało także podkreślone, że wprowadzenie negatywnych cech pozwala na ewolucję Kleopatry lub głównej postaci, która znajduje się w jej otoczeniu. Przy tym młodzi odbiorcy zostają uświadomieni, że zawsze istnieje możliwość zmiany na lepsze. Analiza materiału badawczego pozwoliła dostrzec postać Kleopatry także jako opiekunki. W niektórych tekstach można zauważyć, że jako Mentorka staje się ona gospodarzem (na przykład goszcząc u siebie głównych bohaterów, jednocześnie dbając o ich dobre samopoczucie oraz bezpieczeństwo), a także mecenasem, który dba o rozwój poszczególnych postaci (między innymi poprzez zapewnianie im dalszej możliwości udoskonalania swoich umiejętności na egipskim dworze). W rozdziale trzecim, Dark Side of Cleopatra, podkreślono, jak bardzo atrakcyjnym dla autorów kultury dziecięcej i młodzieżowej z XXI wieku jest negatywny wizerunek władczyni. W prezentowanych tekstach można dostrzec, jak twórcy inspirują się mitami dotyczącymi Kleopatry (między innymi jako morderczyni czy kobiety, która pragnie jedynie władzy i bogactwa). W analizowanych tekstach rozważane było również to, czy takie przedstawienia królowej wynikały z przekazów dotyczących jej charakteru (naznaczonych przez starożytnych twórców) czy funkcji, którą pełniła w swoim państwie. Rozważania na ten temat pozwalają zrozumieć, że takie ujęcie przedstawienia władczyni nie jest przypadkowe. To właśnie ukazywanie córki Auletesa zarówno w pozytywny, jak i negatywny sposób może sprawiać, że młody obiorca jest w stanie odróżnić prawidłowe postępowanie od złego, a sama egipska królowa może stać się antywzorem postępowania. W trzecim rozdziale dysertacji zostały także przeanalizowane „nietypowe” przedstawienia Kleopatry. Są to nowatorskie ujęcia władczyni jako postaci z zaświatów – jako mumii czy ducha. Analiza tych tekstów wykazała, że twórcy dzieł kierowanych do dzieci i młodzieży uświadamiają młodym odbiorcom, że nie zawsze pozornie złe postacie takimi właśnie są. W pracy zostało również podkreślone, że wizerunki królowej jako osoby zmarłej są bardzo złożone, a przez to również niezwykle interesujące dla młodego odbiorcy. Ciekawy sposób narracji i oswojenie z tematem śmierci może również sprawić, że przedstawienie Kleopatry jako potwora z zaświatów nie jest tak przerażające, jak mogłoby się wydawać. W rozdziale czwartym, Cleopatra and Toys, została zanalizowana postać królowej, która występuje w kulturze materialnej, będącej nieodłącznym elementem w życiu codziennym dziecka. Rozdział ten ukazuje, jak ważną postacią jest władczyni Egiptu dla twórców przedmiotów dostarczających dziecku rozrywki. Jest on krótszy i ma charakter apendyksowy. Ujęcie tematyki Kleopatry ukazanej w formie zabawki było niezwykle ważne, aby zarysować szerszy obraz królowej. W rozdziale tym nie została jednak wyczerpana ta tematyka, a jedynie został wykonany zarys kolejnego pola badań, które wykracza poza zakres dysertacji. Analiza wykazała, że przedmioty, które dostarczają dziecku zabawy, przekazują także omówione w poprzednich rozdziałach role i funkcje władczyni. Artyści, tworząc zabawki, powielają także stereotypy związane z egipską królową, wykorzystują charakterystyczne cechy jej wyglądu i zachowania utrwalone w popkulturze, ale także uczą o samej władczyni i czasach, w których żyła, rozwijając przy okazji wyobraźnię oraz kreatywność odbiorcy. Dodatkowo, jako zabawka, Kleopatra może przekazywać młodym użytkownikom wzorce postępowania. W dysertacji oprócz wspomnianych mitów egipskiej królowej jako femme fatale, manipulatorki czy morderczyni, analizie został poddany w szczególności jeden mit, który współcześni twórcy wykorzystują bardzo często – jest to mit powiązany z urodą Kleopatry. Oprócz tego praca ukazuje, jak ważnym wątkiem jest tematyka śmierci władczyni. Autorzy łagodnie zapoznają dzieci i młodzież z tym tematem tabu: najczęściej sceny odejścia ze świata są opisane w taki sposób, aby złagodzić wydźwięk dramatyzmu. W analizie zostało podkreślone również, jak twórcy wyobrażają sobie życie królowej w zaświatach, „oswajając” tym samym młodego odbiorcę z motywem śmierci. Podsumowując, celem pracy było ukazanie, w jaki sposób recepcja postaci Kleopatry funkcjonuje w kulturze dziecięcej i młodzieżowej w XXI wieku. Wyobrażenia współczesnych twórców tekstów dla dzieci i młodzieży zostały skonfrontowane z dziełami autorów starożytnych, a także z tekstami powstałymi w późniejszych epokach (na przykład obrazami z XIX wieku czy filmami z początku XX wieku). Jak zostało wykazane w pracy, królowa odgrywa kilka ról. Warto jednak pamiętać, że nieraz trudno jest oddzielić poszczególne role władczyni. Kleopatra może być zarówno Edukatorką, Mentorką - przewodniczką życiową i opiekunką, jak i Negatywnym Charakterem. Zawsze jednak w prezentacji jej postaci w danym tekście kultury widać doskonale, która z ról jest dominująca. Dzięki tak różnym przedstawieniom osoby królowej można również stwierdzić, że ma ona o wiele więcej do zaoferowania młodym odbiorcom niż dorosłym. Niewątpliwie egipska władczyni fascynuje twórców kultury dziecięcej i młodzieżowej, którzy wykorzystują jej liczne przedstawienia utrwalone w popkulturze. To właśnie one często stają się nie tylko podstawą przekazywania informacji o Kleopatrze, ale także punktem wyjściowym do snucia dalszych wyobrażeń na jej temat. Jak wykazano w pracy, królowa może mieć wiele twarzy, a każda z nich przekazuje młodym odbiorcom inne wzorce i informacje o sobie.

This dissertation concerns the reception of Cleopatra VII Philopator in children’s and youth culture. The aim of the work is to show how the figure of the Egyptian queen functions in 21st-century texts dedicated to young recipients. Various authors who create the ruler’s image often draw inspiration from both ancient sources and more recent (especially from pop culture) representations of the daughter of Auletes. The author of this thesis aimed to show how artists use the images and myths that have been built around Cleopatra over the centuries and how those images influence children and youth culture. The research material included literary, audio-visual and material texts. It corresponded to the criteria adopted at the beginning of the research (each work of culture selected for analysis had to be originally in English or translated into this language, dedicated to children and young people, and come from the 21st century). Its analysis made it possible to distinguish the roles played by the Egyptian ruler. These are: the Educator, the Mentor, the Negative Character (the capital letters have been used intentionally to emphasise the name of Cleopatra's function) and - an additional aspect, the consideration of which proved important to obtain a complete picture of the issue - the queen who accompanies a child in his or her daily life through material culture. Accordingly, the work is divided into five parts: Introduction, Chapter I: Cleopatra the Educator, Chapter II: Cleopatra the Mentor, Chapter III: Dark Side of Cleopatra, Chapter IV: Cleopatra and Toys, and Conclusion. In the analysis of each text, the individual roles of the queen were characterised, and the aforementioned reception of her character was highlighted. The research also covers the matter of the degree to which the authors of works, addressed to children and young people, were inspired by the myths and images of Cleopatra created in antiquity and subsequent eras. Moreover, the study identifies recurring motifs (including famous scenes from the queen’s life or the theme of eternal love between Antony and Cleopatra), which through their recurrence, may help the recipient remember the image of the Egyptian ruler. The first chapter shows how the figure of Cleopatra can educate children and young people. Both literary and audio-visual texts have been analysed. Authors of the works included in this chapter, applying the principle of education through play, in an accessible (often entertaining) way, convey the history of the last ruler of Egypt to the recipients (starting with an introduction to the origin of her family, and ending with her death). As her character often connects the past and the future (for example, through the motif of time travel), the texts are interesting and original and prove accessible and comprehensible to a young people. The first chapter also pays particular attention to the use of ancient sources (including works of such classics as Cicero, Lucan, Plutarch and Cassius Dion) by contemporary creators. During the analyses, it was emphasised that the authors are aware that narratives from antiquity are not a reliable source of information about Cleopatra. The way her person is perceived is influenced by her images, created in the following centuries. At the same time, by drawing attention to this issue, they explain to a young recipient what the phenomenon of reception is. In the first chapter, it was also shown that besides conveying the story of the Egyptian queen, the authors emphasise the potentially valuable character traits of the ruler for young recipients, such as ambition, intelligence, self-confidence or charisma. They also repeatedly mention her diligence or stubbornness in pursuing her own goals. Apart from the positive image of the daughter of Auletes, authors also evoke her negative image, often drawing inspiration from ancient sources. However, the creators of the works analysed in the first chapter explain why ancient authors had such an opinion about the ruler. Thus, evoking a negative image confronted with a positive one may help young recipients understand what character traits constitute a pattern and an anti-pattern of behaviour. This theme, related to the role of the Mentor, is fully elaborated in the second chapter. The first chapter also includes texts that refer to Shakespeare’s play Antony and Cleopatra. This work of the famous playwright has consolidated in culture the image of the Queen as a femme fatale. As the analysis of this aspect of Cleopatra’s reception has shown, the authors of texts addressed to children and young people not only try to familiarise them with the content of one of the most famous plays, but also polemicise with the myth of a seductress who leads men to perdition. In this way, they make the negative Shakespearean image of the queen soften. In the analysed texts, the authors also emphasise that the ruler was also a woman capable of showing love and caring for the welfare of her country. In the second chapter, the main focus is on the role of the Mentor, played by Cleopatra in texts dedicated to children and young people. The ruler’s figure can inspire proper behaviour as a ‘life guide’ and become the Mentor for a young hero or heroine. During the analysis, it was highlighted how many scenes from Cleopatra’s life (such as hiding in a carpet to get to the palace where Caesar was staying, a feast in Tarsus or the last moments of the ruler’s life) are used by authors of texts for children and young people. By recalling stories from the queen’s life, the creators make the young recipient able to notice which of them are still readily used in popular culture and how they function in showing the reception of the ruler’s person. The second chapter highlights how the authors raise the issues that the queen had to face and that young people might also struggle with; these include misunderstanding or shyness. Thanks to this approach, as shown in the work, the young audience can identify oneself with Cleopatra or with the main heroine (or hero) from the queen's environment, and the figure of the ruler herself becomes closer and more approachable. The queen of Egypt also presents positive and negative models of behaviour and thus makes the young recipients aware that bad behaviour is never worthy of being followed. The thesis also emphasises that the introduction of negative traits allows Cleopatra or the main character to evolve. By doing so, children and young people are made aware that there is always a possibility to change for the better. The analysis of the research material also allowed us to perceive the figure of Cleopatra as a caretaker. In some texts, it can be noted that, as the Mentor, she becomes a host (e.g., by hosting the main protagonists at her place while taking care of their well-being and safety) and a patron who cares about the development of individual characters (e.g., by providing them with further opportunities to improve their skills at Egyptian court). The third chapter, Dark Side of Cleopatra, emphasises how attractive the negative image of the ruler is for children’s and youth culture authors of the 21st century. The presented texts show how creators are inspired by myths about Cleopatra (e.g., as a murderess or a woman who only wants power and wealth). The texts analysed also considered whether such representations of the queen resulted from inspirations concerning her character (marked by ancient authors) or the function she performed in her state. Consideration of this topic makes it possible to understand that such framing of the representation of the ruler is not accidental. Her portrayal as both positive and negative may enable the young recipient distinguish proper behaviour from the improper one, and the Egyptian queen herself may become an anti-model of attitude. In the third chapter, the dissertation also examines ‘atypical’ representations of Cleopatra. These are innovative presentations of the ruler as a figure from the afterlife - a mummy or a ghost. The analysis of these texts shows that the authors of works addressed to children and young people make them aware that seemingly evil characters are not always so. The study also emphasised that posthumous images of the queen are very complex and thus also extremely interesting for young recipients. An interesting way of narrating and familiarization with the subject of death can also ensure that the portrayal of Cleopatra as a monster from the afterlife is not as scary as it might seem. The fourth chapter, Cleopatra and Toys, analyses the figure of the queen as it can be found in the material culture inherent in children’s everyday lives. This chapter shows how important the Egyptian ruler is for the creators of objects that provide entertainment for children. It is shorter, and its form resembles an appendix. The inclusion of the subject of Cleopatra as a toy was an extremely important element in drawing a broader picture of the queen. The chapter, however, does not exhaust this theme but merely makes an outline of another field of research that goes beyond the scope of the dissertation. The analysis has shown that objects, that provide entertainment for the child, also convey the roles and functions of the ruler, discussed in previous chapters. When creating toys, artists also reproduce the stereotypes associated with the Egyptian queen, use the characteristic features of her appearance and behaviour perpetuated in pop culture and teach about the ruler herself and the times in which she lived, developing the imagination and creativity of the recipient. Moreover, as a toy, the queen can convey different valuable role models to the youngest. Besides the aforementioned myths of Cleopatra as a femme fatale, manipulator or murderess, this dissertation analyses one myth in particular, which is very often used by contemporary artists - the myth connected with the queen’s beauty. Moreover, this work shows how important the theme of the ruler’s death is. The authors gently familiarise children and young people with this taboo subject: usually, the scenes of leaving the world of living are described in such a way as to soften the overtones of drama. The analysis also emphasises how the creators imagine the life of the ruler in the afterlife, thus ‘familiarising’ the young recipient with the theme of death. To conclude, the aim of this study was to show how the reception of the figure of Cleopatra functions in children’s and youth culture in the 21st century. The images of contemporary authors of works for the young recipients were confronted with the texts of ancient writers, as well as with works created in later periods (e.g., paintings from the 19th century or films from the early 20th century). As has been shown in the dissertation, the queen plays several roles. It is worth remembering, however, that it is sometimes difficult to separate the different roles of the ruler. A queen can be the Educator, the Mentor - ‘life guide’ and a caretaker, as well as the Negative Character. However, in presenting her character in a particular cultural text, it is always apparent which of the roles is dominant. Thanks to such different presentations of the ruler, it can also be concluded that her character has much more to offer to the young than to adult recipients. Undoubtedly, the Egyptian queen fascinates the creators of children’s and youth culture, who make use of her numerous representations in pop culture. These depictions not only often become the basis for conveying basic information about Cleopatra, but also can root some further ideas about her. As shown in the thesis, the ruler can have many faces, and each of them conveys different patterns and information about her person to young recipients.