Le lipogramme en français – défis et techniques, à partir d’une tentative de traduction lipogrammatique d’un passage du livre « Moi et François Mitterrand » d’Hervé Le Tellier

Niniejsza praca porusza temat strategii lipogramatycznych w języku francuskim. Lipogram to forma literacka, w której rezygnuje się ze stosowania jakiejś głoski; jest to tym trudniejsze do osiągnięcia, im częściej w danym języku występuje wykluczona litera. Pisanie lipogramów szczególnie upodobał sobie Georges Perec, członek francuskiej grupy OuLiPo, której działalność koncentruje się wokół literatury eksperymentalnej. Perec zasłynął powieścią „La Disparition” („Zniknięcia”), w której nie umieścił ani jednej litery e – i właśnie francuskojęzycznym lipogramom pozbawionym e poświęcona jest niniejsza praca. Celem pracy jest przedstawienie technik umożliwiających eliminację litery e z tekstu oraz udzielenie odpowiedzi na pytania: na ile skuteczne są poszczególne techniki? W jakich okolicznościach najlepiej się sprawdzają? W tym celu w części teoretycznej omówiono podstawowe ograniczenia wynikające z natury języka francuskiego oraz przedstawiono rozmaite techniki lipogramatyczne. W części praktycznej zaś dokonano próby przełożenia na lipogram fragmentu książki „Moi et François Mitterand” autorstwa Hervé Le Telliera, a następnie przeanalizowano wykorzystane techniki. Analiza wykazała, że wszystkie techniki są skuteczne, różnią się jednak częstotliwością występowania, a przy ich doborze trzeba brać pod uwagę rodzaj tekstu.

The thesis discusses lipogrammatic strategies in French. A lipogram is a literary form in which a particular letter is abandoned; this is more challenging to achieve the more frequently the excluded letter appears in a given language. Georges Perec, a member of the French group OuLiPo, whose work concentrates on experimental literature, was particularly fond of writing lipograms. Perec became famous for his novel “La Disparition”, where he did not include a single letter e. The thesis is devoted to French-language lipograms without an e. It aims to present techniques that eliminate this letter from the text and answer questions such as: How effective are these techniques? Under what circumstances do they work best? For this purpose, the theoretical part discusses the primary constraints arising from the nature of the French language and presents various lipogrammatic techniques. On the other hand, the practical part attempts to translate a passage from the book “Moi et François Mitterand” by Hervé Le Tellier into a lipogram and then analyses the techniques used. The analysis showed that all the techniques are effective, but they differ in frequency of occurrence, and the type of text must be considered when selecting them.

Ce mémoire aborde le sujet des stratégies lipogrammatiques en français. Un lipogramme est une forme littéraire dans laquelle l’usage d’une certaine lettre est abandonné; cela étant d’autant plus difficile à réaliser que la lettre exclue est fréquente dans une langue donnée. Les lipogrammes ont été particulièrement appréciés par Georges Perec, membre du groupe français OuLiPo, dont le travail est orienté vers la littérature expérimentale. Perec est devenu célèbre pour son roman « La Disparition », dans lequel il n’a pas utilisé une seule lettre e. Ce mémoire est consacré aux lipogrammes français en e. Son objectif est de présenter des techniques permettant d’éliminer la lettre e d’un texte et de répondre à des questions telles que : quelles techniques sont les plus efficaces ? Dans quelles circonstances fonctionnent-elles le mieux ? À cette fin, la partie théorique examine les contraintes élémentaires imposées par la langue française et propose différentes techniques lipogrammatiques. La partie pratique, en revanche, présente une tentative de traduction lipogrammatique d’un passage du livre « Moi et François Mitterrand » d’Hervé Le Tellier, suivie d’une analyse des techniques qui y ont été employées. L’analyse a montré que toutes les techniques sont efficaces, mais qu’elles diffèrent par leur fréquence d’apparition, et qu’il faut tenir compte du type de texte pour les sélectionner.