Społeczeństwo wobec państwa; anarchokomunizm Piotra Kropotkina jako odpowiedź na narodziny nowożytnych form władzy

Piotr Kropotkin uznawany jest zazwyczaj za filozofa utopijnego, silnie związanego ze scjentyzmem czy też tradycją oświeceniową. Niniejsza praca to próba przedstawienia myśli anarchisty w innym świetle. Rekonstrukcja poglądów Kropotkina przeprowadzona została ze szczególnym uwzględnieniem krytycznych wątków zawartych w jego tekstach. Projekt pozytywny Kropotkina – przekonanie o sile pomocy wzajemnej, przywiązanie do koncepcji natury ludzkiej, nadzieje na naukowy opis rzeczywistości, są przedstawione jako ściśle związane z odrzuceniem dyscyplinarnego porządku państwa, wraz z jego systemem więziennictwa, wychowania czy szerzej: ujarzmiania. Rozdział I wprowadza podstawy filozofii Piotra Kropotkina i lokuje jego myśl względem innych myślicieli. Założenia systemu Kropotkina początkowo omówione są w nawiązaniu do dorobku Michaiła Bakunina, a następnie w odniesieniu do darwinistów społecznych. Autor stara się pokazać, jak funkcja krytyczna myśli Kropotkina uzupełnia się z jego pozytywnym projektem naukowego poznania świata i koncepcją pomocy wzajemnej. Często eksponowane wątki obecne u rosyjskiego anarchisty, jak zaufanie w rozwój techniki, są zestawione ze zwątpieniem w nowoczesność i jej instytucje. Rozdział II rozpoczyna zestawienie poglądów Piotra Kropotkina oraz Herberta Spencera. Porównanie stanowisk dwóch darwinistów służy za podsumowanie wątków zawartych w rozdziale pierwszym oraz pozwala uwydatnić społeczny aspekt filozofii rosyjskiego anarchisty. Szczególny nacisk położony jest na koncepcję państwa u Kropotkina – anarchista badał genezę państwa oraz jego relację z kapitałem. Kontekst stanowią tu rozważania Marksa o akumulacji pierwotnej. Wątek państwowy zamyka kilka uwag poświęconych teorii kapitalizmu państwowego, rozwijanej przez m.in. Emmę Goldman oraz Raję Dunajewską. Rozdział III poświęcony jest przede wszystkim książce „In Russian and French Prisons autorstwa Kropotkina. Fragmenty tej nieprzetłumaczonej na język polski pozycji zestawione są z rozważaniami Foucaulta z „Nadzorować i karać. Rzadko omawiana praca Kropotkina pozwala na konkretne ukazanie krytycznej mocy jego filozofii. Anarchista przenikliwie opisuje życie więzienne: organizację pracy, dyscyplinę, izolację, obserwację, wychowanie; odrzuca też projekty reformy więzień czy poglądy ówczesnych kryminologów.