Nauczanie Kościoła a system wartości młodzieży matruralnej województwa warmińsko-mazurskiego na tle badań ogólnopolskich

Obecność katechezy w ramach szkolnych przedmiotów skłania do przyjrzenia się związkowi między szkolnymi lekcjami religii a systemem wartości młodzieży. Szkolna katecheza daje sposobność nie tylko do nauczania, ale również do działań duszpasterskich na terenie szkoły, które docierają do uczniów, którzy nie uczęszczają na lekcje religii lub nie mają wcale łączności z Kościołem, lub ta łączność jest słaba. Celem pracy było zbadanie związku między obecnością w szkole lekcji katechezy oraz duszpasterstwa a preferencjami młodzieży w odniesieniu do wartości oraz poszukiwanie nowych sposobów komunikowania i internalizacji wartości. Materiał empiryczny wykorzystany w pracy to wyniki przeprowadzonych badań ilościowych. Badaniu poddano młodzież maturalną roku szkolnego 2006/2007 województwa warmińsko-mazurskiego, była to próba niereprezentatywna z doborem celowo-warstwowym, z podziałem na podregiony: olsztyński, elbląski, ełcki. W podziale administracji kościelnej badanie objęło mieszkańców trzech diecezji: warmińskiej, elbląskiej i ełckiej. Dysertacja prezentuje najpierw dostępne dane o regionie: stan demograficzny, ekonomię oraz warunki życia ludności na Warmii i Mazurach, czyli szeroko rozumianą infrastrukturę. Oprócz tego także dane dotyczące zatrudnienia, edukacji oraz możliwości spędzania wolnego czasu i rekreacji. Następnie omawia metodologię badania oraz problematykę wartości w socjologii. Wyniki badania ułożyły się w trzy grupy: wartości tradycyjne, wartości edukacyjne oraz wartości tzw. wrażliwe (czyli nie tylko budzące kontrowersje w debatach publicznych, lecz w sumieniach i w działaniach jednostek). Powyższy podział wyznaczył w konsekwencji układ tematyczny poszczególnych rozdziałów. Podjęte zagadnienia zostały poprzedzone badaniami ogólnokrajowymi i lokalnymi systemów wartości młodego pokolenia, które posłużyły jako materiał porównawczy oraz pozwoliły nakreślić tendencje społeczne. Ze względu na charakter pracy najważniejszym źródłem były dane CBOS i innych ośrodków badawczych oraz autorskie badania socjologiczne. Natomiast kontekstem, wzorcem wartości, dla wyników i wysuwanych wniosków była Biblia i nauczanie Kościoła zawarte w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Niniejsza rozprawa stała się okazją do swoistego dialogu między socjologią a teologią, między odmiennymi koncepcjami człowieka i wartości, oraz refleksją nad dydaktyką katechezy, internalizacją wartości oraz formami duszpasterstwa szkolnego. Systemów wartości, które wyłoniły się po opracowaniu danych, nie można było nazwać hierarchiami wartości. Wyniki pokazały zachodzące dość radykalne zmiany w układach wartości, wzorcach, stylach życia, w moralności w ogóle. Celem rozprawy było bowiem zbadanie, czy obecność katechezy w szkole, niezależnie od uczestnictwa badanych, przybliża młodzież do hierarchii wartości zawartej w Piśmie św. i skodyfikowanej w nauce Kościoła. Zdobyty obraz układów wartości młodych ludzi stanowi fundament refleksji nad kierunkami pracy duszpasterskiej i nowymi sposobami komunikowania nauki Kościoła. Nie tylko Kościół katolicki ma przed sobą członków społeczeństwa, które już nie jest społeczeństwem losu, ale wyboru. Badanie systemu wartości młodzieży maturalnej województwa warmińsko-mazurskiego ujawniło zmiany, które socjologowie określają jako podstawową cechę postmoderny: stan radykalnej wielości. Z powodu bardzo szybko zachodzących zmian doświadczenie pokolenia młodszego radykalnie różni się od doświadczenia pokolenia starszego. Dodatkowo widać wyraźnie brak podstaw dokonywanych wyborów w wartościach uniwersalnych, chociaż deklaracje młodzieży są optymistyczne, to daje się zauważyć zwrot ku egotycznym wartościom samorealizacyjnym, natomiast odwrót od wartości powinności.

The presence of religious education as a part of the school curriculum encourages a closer look at the relationship between religion classes at school and the value system of young people. Religious education at school provides the possibility not only to teach, but also to conduct pastoral activities on the school premises, which can also include students who do not attend religious education classes or do not have any bond with the Church or for whom this bond is very weak. The aim of the dissertation was to examine the relationship between the presence of religious education classes and pastoral activities at school and the preferences demonstrated by youth with regard to values, as well as to search for new methods of communications and internalisation of values. The empirical material used in the thesis consists of the results of quantitative research. The research involved students in the last class of the senior secondary school in the school year 2006/2007 in the province of Warmia and Mazury. It was an unrepresentative sample, chosen with the non-probability and stratified sampling method, divided into three subregions: Olsztyn, Elbląg and Ełk. In terms of the Church administrative division, the study included inhabitants of three dioceses: Warmia, Elbląg and Ełk. The dissertation begins with a presentation of available data concerning the region: demographic status, economy and living conditions of the Warmia and Mazury population, i.e. the infrastructure in a wider sense. Apart from that, the data concerning employment, education and the possibilities of spending free time and recreation are provided. In a subsequent part, the thesis presents the research methodology and the issue of values in sociology. The results of the research have been divided into three groups: traditional values, educational values and so-called sensitive values (i.e. controversial not only in public debates, but also in the conscience and activities of individuals). In consequence, the above division determined the thematic scope of subsequent chapters. The issues undertaken were preceded by studies concerning the values of the young generation, carried out at the national and local levels, which were used as comparative material and helped to outline social trends. In view of the character of the dissertation, the data published by the Public Opinion Research Centre (CBOS) and by other research institutions were used as the most important source of information, along with the author’s own sociological studies. The Bible and the teaching of the Church, set forth in the Catechism of the Catholic Church, provided the context and the model of values for the results and the conclusions drawn from the study. This dissertation became an opportunity for a peculiar dialogue between sociology and theology, between different concepts of man and values, and a reflection on teaching religious education classes, internalisation of values and forms of pastoral work at school. The systems of values that emerged after data analysis could not be referred to as hierarchies of values. The results demonstrated quite radical changes occurring in the systems of values, models, lifestyles and morality in general. The aim of the thesis was to examine whether the presence of religious education at school, regardless of the participation of the examined students, brings young people closer to the hierarchy of values presented in the Bible and codified in the teaching of the Church. The image showing the system of values of young people obtained in the study provides a starting point for reflecting on the directions of pastoral work and on new methods of communicating the teachings of the Church. It is not only the Catholic Church that faces members of the society, which is not a society of fate but of choice. An examination of the system of values of secondary school graduates from the province of Warmia and Mazury revealed changes described by sociologists as a basic feature of postmodernism: a state of radical multitude. Due to the rapid pace of changes, the experience of the younger generation differs completely from the experience of the older generation. Additionally, it can be clearly seen that the choices made are not based on universal values, even if the declarations of young people are optimistic, while a turn towards exotic self-fulfilment values can be observed, along with a move away from the values of duty.