Parafrazowanie jako metoda filozofii analitycznej.

Rozprawa dotyczy parafrazowania jako metody stosowanej na gruncie filozofii analitycznej, jej celem jest przedstawienie i krytyczne omówienie argumentów odwołujących się do relacji parafrazy w trzech modelach analizy: dekompozycyjnym, transformacyjnym oraz redukcyjnym. W rozdziale pierwszym analizie poddano wyrażenie „parafraza” i przedstawiono jego znaczenia w wybranych koncepcjach filozoficznych i językoznawczych. Uzupełnieniem uwag tej części jest rozpatrzenie relacji pojęcia parafrazy do innych: interpretacji, definicji, przekładu, eksplikacji i wynikania. Rozdział drugi poświęcono dekompozycyjnemu modelowi analizy. Rola parafrazy w tym modelu polega na dostarczeniu uzasadnienia dla wyniku analizy. Stosunek parafrastyczny jest w tym wypadku rozumiany jako relacja tożsamości znaczenia zdań-typów. Model wyjściowy, którego egzemplifikację stanowią prace Moore’a, okazał się nieefektywny, mimo to analiza dekompozycyjna wciąż jest często stosowaną metodą – aczkolwiek w zmienionej postaci. Główna zmiana polega na utożsamieniu pojęć ze znaczeniami wyrażeń pewnego języka, co stanowi pierwszy krok do odparcia paradoksu analizy. Opisana modyfikacja modelu wyjściowego w koncepcji Koja przebiegała w stronę pełnego rozpatrzenia wszystkich kontekstów, w których pojawia się dane wyrażenie. Modyfikacja podjęta przez Austina zmierza w kierunku opisania, jak funkcjonują te wyrażenia z perspektywy pragmatycznej. Co więcej, Austin nie nakłada na rezultat analizy warunku, aby miał on charakter definicji równościowej – chodzi raczej o opis funkcjonowania analizowanego wyrażenia w potocznych użyciach. Jak zauważył Grice, opis reguł użycia stanowiący rezultat analizy przeprowadzonej w sposób wskazany przez Austina nie określa w sposób wyraźny, czy reguły i ograniczenia użycia mają charakter semantyczny czy pragmatyczny. W rozdziale trzecim omówiono model transformacyjny, w ramach którego analiza polega na przekształceniu wypowiedzi zgodnie z pewnym systemem interpretacyjnym. W wypadku teorii deskrypcji Russella parafraza zdań języka naturalnego na zdania języka Principia Mathematica dostarcza uzasadnienia dla przekształceń zdań z deskrypcjami na zdania egzystencjalne będące koniunkcjami kilku zdań składowych. Sam język Principia Mathematica ze względu na jego zdolność do rozwiązywania paradoksów uznaje się za język uniwersalny, o wyróżnionej i poprawnej strukturze. Takie postawienie sprawy komplikuje się w momencie, gdy dysponujemy kilkoma teoriami pozwalającymi na rozwiązanie danego problemu. Uzasadnienie wyboru danej teorii jako systemu interpretacyjnego może wtedy polegać na wskazaniu jego przewagi np. ze względu na pożądane własności metalogiczne. Obszerna część rozdziału trzeciego została poświęcona tzw. metodzie parafraz Ajdukiewicza, szczegółowe omówienie prac tego filozofa miało na celu podważenie zasadności przypisywania mu miana „teoretyka” tej metody – jako niespójnej z innymi fragmentami prac autora Języka i znaczenia. Opisy tej metody przedstawione w literaturze stanowią wyraźną kontaminację fragmentów z tekstów o odmiennym charakterze i ilustrują raczej szeroki program epistemologii semantycznej oraz zagadnienie stosowalności logiki do zagadnień filozoficznych. W osobnej części rozdziału trzeciego przedstawiono arsenał środków wypracowanych przez filozofów analitycznych, służących hermeneutyce tekstów filozoficznych. Kwestię tę omówiono na przykładzie argumentu zwanego regresem Bradleya. W rozdziale czwartym podjęto rozważania nad rolą przyporządkowań parafrastycznych na gruncie redukcyjnego modelu analizy, stanowiącego odmianę modelu transformacyjnego. Funkcja parafrazy w tym wypadku wiąże się z ujawnianiem zobowiązań ontologicznych zdań pewnej teorii. Odrębnym zagadnieniem jest pozorność zobowiązań ontologicznych. Argument za nieistotnością pewnych własności bywa określany jako argument z przekładalności. Jego rolę omówiono obszernie w związku z argumentacją reistyczną, na gruncie której tezy ontologiczne uzasadnia się w odwołaniu do tez semantycznych. Osobną część rozdziału czwartego poświęcono zagadnieniu sporów werbalnych.

The thesis concerns paraphrasing as a method of analytical philosophy. The goal of this paper was to present and critically discuss some selected arguments which contain the claim that there is the relation of paraphrase between two sentences. The arguments were considered on the basis of three conceptions of analysis: decompositional, transformative and reductive. In the first chapter the meanings of the word paraphrase in various philosophical and linguistic theories are described. Also the relations between the word paraphrase and some selected concepts, i.a. interpretation, translation, explication, definition and entailment, are considered. The second chapter is devoted to the decompositional (Moorean) conception of analysis. The role of paraphrase in this model is to provide justification for the result of any analysis. In this case, paraphrastic relation is understood as the identity relation of meaning between sentences types. Original Moore’s conception turned out to be unsuccessfull, nevertheless, its contemporary version is frequently implemented, however in a different form. The main modification is based on the unification of concepts and meanings which enables one to avoid the so-called “paradox of analysis”. Koj argued that every analysis of any concept should take into consideration the comprehensive set of contexts, in which this concept appears. On the other hand, Austin demanded that any analysis should provide the description of pragmatical conditions governing expressions’ usage, not as expressed in a form of definition. As Grice noticed, language rules’ descriptions don’t determine whether the constraints imposed on expressions are semantic or pragmatic. In the third chapter the transformative conception of analysis that involves the reformulation of philosophical claims according to the specific system of interpretation is presented. In the case of Russell’s theory of descriptions, paraphrasing relates natural language expressions to the sentences of Principia Mathematica and provides justification for the analysis of sentences with descriptions as a complex existential statements. The language of Principa, thanks to its ability to solve philosophical paradoxes, is considered to be a universal language with a distinctive and proper structure. However, such an approach becomes complicated when there is more than one theory allowing to solve the given paradox. Justification of the choice of the interpretative system can rely on the identification of its advantages, eg. its desirable metalogical properties. An extensive part of the third chapter is devoted to the so-called “method of paraphrases”. A detailed discussion of the Ajdukiewicz’s work was aimed at undermining the legitimacy of assigning him the label of the “theoretician” of this method, based on the apparent inconsistency between this and other parts of his thought. Descriptions of this method existing in literature mix up various fragments of Ajdukiewicz’s articles illustrating rather broad programme of semantic epistemology and the question of the applicability of logic to philosophical issues. In a separate part of the third chapter the collection of means developed by analytic philosophers for the hermeneutics of philosophical texts, with Bradley’s regress serving as a working example, is presented. The fourth chapter elaborates on the role of paraphrase under the conception of reductive analysis: a variant of transformative model. In this conception, paraphrase serves as a way of revealing the ontological commitments of theories. In this chapter the issue of apparent ontological commitments is discussed. The argument for the irrelevance of certain properties (eg. ontological commitments) may be described as an argument from translatability. Its role in the context of reism and justification of ontological statements on the basis of semantic theses is extensively described. A separate section of this chapter considers verbal disputes.