Funkcje poradnika metodycznego w praktyce dydaktycznej nauczycieli języków obcych (na przykładzie języka francuskiego)

Praca współczesnego nauczyciela jest wyjątkowo złożona i uwarunkowana kontekstem, w którym ma miejsce. Bezustannie staramy się znaleźć odpowiedź na pytania, jak tę pracę wykonywać skutecznie i co może w tym pomóc. Wśród rozmaitych zasobów, które mogą być wykorzystane w służbie skutecznej pracy nauczyciela języka obcego w niniejszej rozprawie zastanawiamy się nad rolą poradnika jako satelity podręcznika, a dla klasy języka obcego to wciąż materiał podstawowy. Współcześni nauczyciele języków obcych przyjmują na siebie wiele różnorodnych funkcji i ról: są jednocześnie ekspertem, przewodnikiem, mediatorem kulturowym, innowatorem oraz badaczem (Zawadzka, 2004). Istotne jest zbadanie, które z narzędzi, jakimi dysponują w swej pracy, znacząco ich wspierają w skutecznym wykonywaniu nauczycielskiego zawodu. Poradnik metodyczny, jako bezpośrednia obudowa podręcznika, wydaje się znakomitym przykładem takiego narzędzia. Przedstawiona w rozprawie analiza oraz badanie własne mają na celu pokazanie, czy rzeczywiście tak jest. Interesuje nas z jednej strony treść poradników i ich korelacja ze współczesną wiedzą glottodydaktyczną, a z drugiej, w jakim stopniu odpowiadają na potrzeby i oczekiwania nauczycieli. W pierwszym rozdziale przedstawiono historyczne źródła inspiracji w kształceniu i pracy nauczyciele od Starożytności, do końca XIX wieku. Omówiono początki i dalszy rozwój zawodu nauczyciela języków obcych, zarówno w Polsce jak i na świecie. Przedstawiono jak wyglądało, na przestrzeni wieków, kształcenie nauczycieli, a także opisano ewolucję materiałów dydaktycznych, będących podstawowymi narzędziami pracy nauczyciela oraz ustanawianie dokumentów, które regulowały zakres obowiązującej na kolejnych etapach kształcenia wiedzy i sposoby nauczania. Drugi rozdział jest poświęcony analizie wyżej wymienionych obszarów w XX wieku oraz współcześnie. Przyjęta w rozprawie periodyzacja jest podyktowana przede wszystkim znaczącym rozwojem dydaktyki języków obcych na początku XX wieku, wyodrębnienia się filologicznych studiów wyższych, ale także rewolucji przemysłowej, która spowodowała wzrost mobilności, wpływając na zwiększenie potrzeby uczenia się języków obcych. Omówiono proces kształcenia oraz warsztat pracy nauczyciela języków obcych w świetle zmieniających się na przestrzeni XX wieku metod ich nauczania. Następnie przedstawiono współczesny kontekst kształcenia nauczycieli języków obcych w Polsce oraz ich warsztat pracy, na które znaczący wpływ ma, wydany w 2001 roku, Europejski System Opisu Kształcenia Językowego. W rozdziale trzecim przeanalizowano aspekty formalne i zakres wdrożeń dotyczący poradnika nauczyciela. Przytoczono definicje i obowiązujące współcześnie w Polsce rozporządzenia dotyczące środków dydaktycznych, podręczników oraz poradników nauczyciela, jak również miejsce poradników we współczesnej literaturze przedmiotu. Ostatni, czwarty rozdział zawiera wyniki postępowania empirycznego obejmującego analizę ilościową i jakościową korpusu dokumentów, na który składa się pięć poradników nauczyciela, które towarzyszą podręcznikom do nauki języka francuskiego w polskich szkołach ponadpodstawowych, oraz badanie sondażowe przeprowadzone wśród nauczycieli języków obcych (N=67). Uzyskane w rezultacie postępowania badawczego wyniki pozwoliły na zajęcie stanowiska wobec postawionych pytań badawczych. Jak pokazało nasze badanie, poradnik metodyczny nadal pozostaje dość istotnym narzędziem w pracy nauczyciela języka francuskiego, choć w różnym natężeniu, co jest często zależne od długości stażu pracy tego ostatniego. Zawarte w nim treści nie odpowiadają w pełni potrzebom współczesnego nauczyciela, będąc przede wszystkim facylitatorem podstawowych działań dydaktycznych, co obecnie znacznie skuteczniej odbywa się na licznych forach dyskusyjnych i podczas wymiany dobrych praktyk. Dawna „książka nauczyciela” wydaje się być zbyt sztywno umocowana w realiach podręcznika, nie odnosząc się do pracy w zróżnicowanej klasie, do wyzwań wielojęzyczności i różnokulturowości, do zmieniających się wydarzeń społecznych i faktów językowych. Pozostawia tym samym nauczyciela z odpowiedziami, w pewnym sensie poprawnymi, ale tak ogólnymi, że trudno z nich skorzystać. Przedstawiona w rozprawie refleksja kieruje uwagę czytelnika na ważne zagadnienia dotyczące takich zmian w formule poradnika metodycznego, które pozwolą mu na faktyczne wspieranie nauczyciela i jego rozwoju profesjonalnego, w przeciwnym wypadku zostanie on zastąpiony narzędziami interaktywnymi i jego czas przeminie.