Wyższe szkolnictwo niepubliczne w Polsce – modele organizacyjne, zadania oraz relacje z otoczeniem instytucjonalnym

Wizja nakreślona w Strategii Rozwoju Kraju Polska 2030, jako jeden z celów strategicznych przyjmuje zwiększanie konkurencyjności gospodarki, co oznacza, że szkolnictwo wyższe powinno funkcjonować według modelułączącego rolę edukacyjną i badawczą z wdrażaniem innowacji we współpracy z biznesem. Cel badawczy rozprawy wyznacza weryfikacja tezy będącej stwierdzeniem, że funkcjonowanie szkolnictwa niepublicznego w Polsce przyczyniło się do rozwoju państwa w wymiarze społecznym i gospodarczym, ale skuteczność wypełniania przyszłych zadań wymaga wdrożenia nowego modelu - bardziej zorientowanego na jakość prowadzonej działalności i pogodzenia jej z orientacją przedsiębiorczą, we współpracy z otoczeniem instytucjonalnym. Rozprawa składała się z czterech rozdziałów. W pierwszym zidentyfikowano genezę szkolnictwa niepublicznego w Polsce, w zakresie jego tradycji i doświadczeń z okresu II Rzeczypospolitej oraz Polski Ludowej. Dokonano rozpoznania kluczowych czynników determinujących odrodzenie szkolnictwa niepublicznego po roku 1989, w postaci: przekształceń ustrojowo-gospodarczych, struktury wykształcenia polskiego społeczeństwa, uwarunkowań demograficznych oraz aspiracji edukacyjnych Polaków. Zbadano zasadnicze aspekty procesu tworzenia współczesnych uczelni niepublicznych, przy uwzględnieniu uwarunkowań kształtujących ich tożsamość, w postaci zmieniającej się roli państwa i mechanizmów rynku. Przedstawiono ocenę wpływu działalności prowadzonej przez uczelnie niepubliczne na rozwój państwa - w wymiarze społecznym i gospodarczym. Rozdział drugizawiera charakterystykę modeli stanowiących pierwowzory organizacyjne uniwersytetów europejskich, w celu identyfikacji optymalnych rozwiązań dla modelu funkcjonowania współczesnych uczelni niepublicznych w Polsce. Ich analiza została przedstawiona w odniesieniu do propozycji rozwiązań dotyczących określenia modelu w aspekcie akademickiego i zawodowego statusu uczelni; optymalnego działania w zakresie orientacji przedsiębiorczej oraz efektywności ekonomicznej; a także procesów o charakterze restrukturyzacyjnym w wymiarze wewnętrznym (system zarządzania) oraz zewnętrznym (konkurencja, kooperacja, konsolidacja). Określenie uwarunkowań realizacji procesu kształtowania tożsamości uczelni niepublicznych oraz ich zadań i źródeł finansowania stanowi przedmiot badań w rozdziale trzecim. Mając na celu rozpoznanie potrzeb i oczekiwań społecznych wobec omawianego sektora, poddano analizie wyniki badań opinii społecznej w zakresie oceny funkcjonowania uczelni niepublicznych oraz zasadności finansowania ich działalności ze środków publicznych. Analizie wpływu otoczenia instytucjonalnego na szkolnictwo niepubliczne poświęcony jest ostatni rozdział. Mając na względzie, że uczelnie oraz państwo i rynek stanowią zespół wzajemnych powiązań i zależności, zanalizowano wpływ regulacyjnej i nadzorczej funkcji państwa, a także proces kształtowania usług i form edukacji wyższej w kategoriach rynkowych, przedstawiając przykłady rozwiązań funkcjonujących w praktyce. W zakończeniu rozprawy przedstawiono wnioski, stanowiące podsumowanie wyników badań i analiz zaprezentowanych w odniesieniu do postawionych hipotez i argumentacji tezy rozprawy.

The vision of Poland, as was outlined in the National Development Strategy Poland 2030 assumes increasing the competitiveness and innovativeness of the economy as one of the targets. It means that higher education will operate according to a model which combines the role of education and research together with the implementation of innovativeness in cooperation with business. In order to accomplish the research objective of the dissertation a thesis is put forward based on the assumption that functioning of the non-public education in Poland contributed to the development of the state in social and economic dimension. However, the efficiency of fulfilling the future tasks requires the implementation of a new model which is more quality-oriented and makes it possible to reconcile its activity with the entrepreneurial orientation, in cooperation with the institutional environment. The dissertation consists of four chapters. The first identifies the origin of non-public higher education in Poland in terms of its traditions and experiences from the times of the Second Republic and the Polish People’s Republic. The key factors determining the revival of non-public higher education after 1989 are identified, that is: systemic and economic transformations, educational structure of Polish society, demographic conditions and the educational aspirations of Poles. The author analyses the key aspects of establishing contemporary non-public higher education institutions taking into account the conditions shaping their identity in the form of the changing role of the state and market mechanisms. The assessment of the impact of the activities carried out by the non-public higher education institutions on the development of the state is presented. The second chapter contains the characteristics of model of European universities and directions of their adaptation in order to identify optimal solutions for the functional model of the contemporary non-public higher education institutions in Poland. The analysis is presented in relation to proposals of solutions concerning the definition of the model in academic and professional status of the higher education institution; optimum performance in terms of entrepreneurial orientation and economic efficiency; as well as the processes of restructuring nature. Specifying the conditions of the implementation of the process of shaping the identity of non-public higher education institutions, their tasks and financing sources constitutes the subject of research in the third chapter. With a view to identifying the needs and expectations towards this sector the analysis is performed of the results of public opinion surveys concerning the evaluation of how the non-public higher education institutions function and the legitimacy of their financing from public funds. The last chapter is devoted to the analysis of the impact of the institutional environment on the non-public higher education. Bearing in mind that higher education institutions, the state and the market constitute a network of interconnections and dependencies, the impact of regulatory and supervisory function of the state is analysed together with the process of shaping services and forms of higher education in terms of the market, providing examples of original solutions functioning in practice. The final part of the thesis presents conclusions summarizing the results of research provided in relations to hypotheses and reasoning behind the thesis.