Kształtowanie tożsamości romantycznej w epistolografii Adama Mickiewicza i George'a Gordona Byrona. Studium komparatystyczne

Przedmiotem niniejszej rozprawy jest korespondencja Adama Mickiewicza i Lorda Byrona w przestrzeni komparatystycznej. Zestawienie Mickiewicza z Byronem ma na celu zwrócenie uwagi na Mickiewicza jako poetę romantycznego o wymiarze europejskim – wydobycie egzystencjalnego aspektu jego tożsamości romantycznej, który nie jest zdominowany problemem narodowyzwoleńczym, czy mistyczno-metafizycznym. Pierwszy rozdział dysertacji prezentuje krótką historię listu oraz ukazuje jego specyfikę jako gatunku literackiego, zwłaszcza w okresie romantyzmu. Drugi rozdział ma na celu zaprezentowanie zastosowanej metodologii i koncentruje się przede wszystkim na opisie pojęcia tożsamości narracyjnej poprzez dokładne omówienie teorii oraz założeń jej głównych przedstawicieli tj. między innymi Paula Riceoura, Charlesa Tylora, czy Anthony’ego Giddensa. Przeprowadzone badania, opierające się na zastosowaniu zestawień asocjacyjnych typowo romantycznych zagadnień – indywidualizmu, ekspresji romantycznej, autobiografizmu, autokreacji – z pojęciem tożsamości narracyjnej, ukazują zasadność zastosowania tej metodologii właśnie w badaniach nad korespondencją z okresu romantyzmu.Tożsamość romantyczna nie jest statyczna, lecz ma charakter procesualny. To nieustanne „stawanie się” powoduje, że możliwe jest uchwycenie jedynie fragmentów romantycznej narracji. Jak pokazują przeprowadzone analizy tożsamość romantyczna przechodzi trzy etapy, które niekoniecznie muszą po sobie następować. Pierwszym etapem i zarazem warunkiem powstania tożsamości romantycznej jest poczucie straty tożsamości i związana z nim trauma. Temu zagadnieniu poświęcony jest rozdział trzeci dysertacji. Ten brak jest wyrażony w korespondencji za pomocą sympomów mal du siècle – melancholii, fatalizmu, nudy i samotności. To doświadczenie stworzyło podstawy do powstania romantycznej tożsamości i skierowało świadomość na nowe tory. Logiczną konsekwencją utraty tożsamości jest pragnienie jej odzyskania. Temu etapowi poszukiwania tożsamości poświęcony jest rozdział trzeci dysertacji. Romantyk niestrudzenie podejmuje próby dotarcia do swojego „ja”. Jednym ze sposobów zmierzenia się z tym wyzwaniem jest konfrontacja z coraz to nowym otoczeniem. Paralelnie do podróży fizycznej, rozumianej jako przemieszczanie się z miejsca na miejsce, romantyczny podróżnik odbywa wędrówkę w głąb własnej świadomości. Spotkania międzykulturowe, podróż w punkty graniczne – doświadczenie gór, krajobraz stepu, wulkanu – to obowiązkowe etapy romantycznej podróży, które integrują obraz romantyka-pielgrzyma i wiecznego tułacza. Kolejnym etapem romantycznej autokreacji jest odkrycie jakiejś części tożsamości. Rozdział piąty wskazuje na konstytutywną rolę „czucia” i miłości w integracji romantycznego wizerunku. Miłość jako uczucie stanowiące podstawę romantycznej filozofii okazuje się też jedynym dostępnym romantykom narzędziem (samo)poznania. Miłość kazirodcza (Byron) czy wcielenie platońskiego mitu androgyne (Mickiewicz) są szczególnym sposobem dążenia do odsłonięcia tajemnicy własnego wnętrza. Autoidentyfikacja dokonuje się poprzez odzwierciedlenie swojego „ja” w postaci idealnej kochanki, której stworzenie dla autora romantycznej narracji jest priorytetem. Nietożsamość, której wyrazem była choroba wieku, wraz z melancholią i związanym z nią poczuciem braku, zostaje przezwyciężona w romantycznym projekcie miłości androgynicznej – będącej odzwierciedleniem pełni. Nawet jeśli to całość tylko wyimaginowana i niemożliwa do realizacji na ziemi. Autoportret uzyskany poprzez miłosną narrację nie ma jednak kształtu ostatecznego. Dlatego konieczne jest jego powtórzenie, czy odtworzenie.

The dissertation is a comparative study that examines the process of creation of romantic identity in the letters of Adam Mickiewicz and George Byron. This juxtaposition aims to draw attention to Mickiewicz as a romantic poet with an European dimension and to explore the existential aspect of his romantic identity, that is not overwhelmed by national problem or the mystical-metaphysical aspects.The first chapter presents a brief history of the letter and shows its specific character as a literary genre, especially in the period of Romanticism. The second chapter aims to present the methodology used in the analysis and it primarily focuses on the description of the concept of narrative identity by discussion on the theory and principles of its main representatives, ie. Paul Riceoura, Charles Tylor, or Anthony Giddens. The study is based on the use of associative combinations of typically romantic topics – individualism, the romantic expression, autobiography, self-creation – with the concept of narrative identity. It shows the legitimacy of the use of this methodology in the study of Romantic correspondence. The character of Romantic identity is processual. That is why it is possible to capture only fragments of romantic narration.The first stage and at the same time a precondition for a creation of romantic identity is a sense of loss of identity and associated trauma. This issue is the subject of the third chapter of this dissertation. The dramatic loss of the sense of identity is expressed by the symptoms of mal du siècle – melancholy, fatality, boredom and solitude. This experience created the basis of romantic identity and directed the one’s consciousness to the new tracks. The logical consequence of loss of one’s identity is the desire to regain it. The fourth chapter of dissertation is devoted to the search for identity. Romantic tirelessly attempts to reach his true "Self". The way to face this challenge is to confront with the new surroundings. Parallel to the physical journey, understood as moving from place to place, romantic traveler takes journey into his own consciousness. Intercultural encounters, travel to the border points – the experience of the mountains, steppe landscape, the volcano – are the obligatory stages of the romantic journey that integrate the image of a romantic pilgrim and eternal wanderer. Thanks to the journey, a Romantic man released himself from the stagnation of everyday life, that was distracting him from the existential problems. Consequently, he discovered his uniqueness and established himself as an independent and self-conscious being.The next stage of romantic self-creation is the discovery of some part of own identity. Chapter five indicates a constitutive role of "feeling" and love in the integration of the romantic image. Love as a feeling that forms the basis of the romantic philosophy turns out to be the only available tool for the Romantics (self) cognition. An incestuous love (Byron) or an incarnation of the Platonic myth of androgyne (Mickiewicz) are a special way to attempt to uncover the mystery of own interior. Self-identification is performed by reflection of romantic "Self" in the form of an ideal female-lover. The creation of a Romantic heroine is a priority to the author of the romantic narration. Non-identity expressed by mal du siècle, with the melancholy and the related sense of lack, is overcome in a romantic androgynous love project, that reflects a sense of completeness. Even if it is just an imaginary fullness, impossible to be realized on Earth. However, self-portrait obtained by the love narration does not have the final shape. Therefore, it is necessary to repeat, or recreate the myth.