Podatkowe rejestry podmiotowe w polskim systemie prawnym

Przedmiotem rozprawy doktorskiej są podatkowe rejestry podmiotowe w polskim systemie prawnym, które pomimo braku definicji normatywnej, można określić jako uporządkowane zbiory informacji gromadzonych przez organy władzy publicznej w celu identyfikacji podmiotów prawa podatkowego. Wybór tematu rozprawy doktorskiej jest uzasadniony dużym znaczeniem podatkowych rejestrów podmiotowych, będących podstawą (fundamentem) zarządzania dochodami podatkowymi. Wybór tematu rozprawy doktorskiej został zatem podyktowany zasadniczą rolą podatkowych rejestrów podmiotowych, za którą należy uznać zabezpieczenie interesów państwa przed szeroko rozumianym unikaniem opodatkowania. W rozprawie zostały omówione zarówno aspekty podmiotowe, jak i przedmiotowe rejestrów. W konsekwencji Autorka przedstawiła analizę normatywnie wyodrębnionych kategorii podmiotowych. Na gruncie obowiązujących rozwiązań prawnych można wyróżnić nie tylko podatników „trwałych”, ale również podatników „incydentalnych”, którzy jedynie sporadycznie są objęci obowiązkiem podatkowym, np. podatników niebędących przedsiębiorcami, lecz zobligowanych do zapłaty podatku od towarów i usług. Zakres tematyczny rozprawy obejmuje również funkcje podatkowych rejestrów podmiotowych, a także teoretyczne modele tych rejestrów, wśród których należy wyróżnić: 1) model podstawowy – stworzony dla potrzeb opodatkowania jednym rodzajem podatku; 2) mieszany – przewidziany dla potrzeb opodatkowania różnymi rodzajami podatków; 3) pasywny – tj. rejestr, w ramach którego wpisywane są jedynie dane; 4) aktywny – tj. rejestr o charakterze identyfikującym podatników. Przeprowadzona analiza badawcza pozwoliła na sformułowanie następującej tezy głównej: w aktualnym stanie prawnym podatkowe rejestry podmiotowe nie ograniczają skutecznie ryzyka utraty należnych wpływów z podatków. Dlatego też powyższe rejestry nie realizują w sposób racjonalny funkcji fiskalnej finansów publicznych. Podatkowe rejestry podmiotowe z uwagi na znaczną dezintegrację baz informatycznych w wielu przypadkach uniemożliwiają bowiem określenie sytuacji podatkowoprawnej podmiotu związanej z posiadaniem jednocześnie statusu podatnika różnych podatków. Z powodu rozproszenia baz informatycznych ograniczona jest możliwość powiązania dwóch elementów: podmiotu i przedmiotu sprawy. W konsekwencji obowiązujące rozwiązania nie zapewniają możliwości kumulacji w jednym miejscu (w rejestrze o charakterze mieszanym) wszystkich informacji o podatniku niezbędnych dla celów podatkowych, chociaż wbrew prawu przewidują obowiązek gromadzenia danych podmiotów niebędących podatnikami lub płatnikami podatków oraz podatników nieobjętych obowiązkami informacyjnymi względem organów podatkowych. Brak skoordynowanego, kompleksowego nadzoru państwa nad składaniem deklaracji i wykonywaniem zobowiązań podatkowych (płatnością podatków lub wykonywaniem innych czynności skutkujących wygaśnięciem zobowiązań podatkowych) stanowi jedną z podstawowych przyczyn kryzysu finansowego. Wnioski dotyczące katalogu podmiotowego omawianych rejestrów pozwoliły z kolei na sformułowanie następującej tezy wynikowej: Administrator podatkowego rejestru podmiotowego o charakterze mieszanym przetwarzając dane osobowe pochodzące z rejestru PESEL, objął nadzorem ogół społeczeństwa, w tym również osoby fizyczne, na których nie ciążą obowiązki informacyjne z tytułu posiadania statusu podatników oraz osoby fizyczne niebędące podatnikami lub płatnikami podatków. Takie rozwiązanie jest sprzeczne z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, ustawą o ochronie danych osobowych i prawem wspólnotowym. Podatkowy rejestr podmiotowy o charakterze mieszanym powinien zawierać wyłącznie dane: - podatników zobligowanych do zapłaty podatku dochodowego - bez względu na okoliczność, czy są to „trwali”, czy jedynie „incydentalni” podatnicy tego podatku; - podatników zobowiązanych do zapłaty podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego - jeżeli posiadają status podatnika „trwałego” w tych podatkach; - podatników podatku od gier; - podatników podatku od wydobycia niektórych kopalin; - podatników podatku tonażowego; - podatników zobligowanych do zapłaty podatku od spadków i darowizn oraz podatku od czynności cywilnoprawnych; - podatników zobligowanych do zapłaty podatków lokalnych: rolnego, leśnego, od nieruchomości i od środków transportowych; - podatników zwolnionych z różnego rodzaju podatków, jeżeli z przepisów podatkowych wynikają ciążące na podatnikach lub płatnikach stosowne obowiązki rejestracyjne lub informacyjne (niezbędne do wykazania, że podatnik nie unika opodatkowania); - podmiotów zobowiązanych do zapłaty niektórych danin o charakterze „parapodatkowym”, tj. podmiotów gospodarczych uczestniczących w sposób stały w czynnościach celnych oraz podmiotów objętych obowiązkiem uiszczenia opłaty targowej, jeżeli byłaby uiszczana w formie abonamentu; - płatników podatków. Analiza dokonana pod kątem wykorzystywania podatkowych rejestrów podmiotowych dla celów statystycznych pozwoliła z kolei na przedstawienie następującej tezy wynikowej: Rozproszenie baz danych i brak pełnej koordynacji nadzoru nad podatnikami sprawiają, że w aktualnym stanie prawnym podatkowe rejestry podmiotowe mogą być jedynie w ograniczonym stopniu wykorzystywane dla celów statystycznych. Taki stan organizacyjny podatkowych rejestrów podmiotowych ma negatywny wpływ na zarządzanie dochodami podatkowymi. Pomijanie roli tych rejestrów jako źródła danych statystycznych ogranicza bowiem racjonalne planowanie strategii polityki podatkowej, a także strategii kontrolnych. Podatkowe rejestry podmiotowe powinny przejąć funkcje rejestru REGON, gdyż z uwagi na gromadzenie danych podmiotów gospodarczych oraz monitorowanie przekształceń formy organizacyjnej prowadzonej działalności, powinny być w pełni wykorzystywane dla celów statystycznych. W efekcie przeprowadzonych rozważań Autorka przedstawiła model racjonalnego podatkowego rejestru podmiotowego, który powinien mieć charakter nie tylko aktywny, ale również mieszany.