Przemysł fonograficzny w międzywojennej Polsce. Działalność produkcja, repertuar

Polski przemysł fonograficzny lat międzywojennych oferował łącznie blisko 36 tysięcy nagrań, z których udało się udokumentować 85% W omawianym okresie w Polsce istniało łącznie sześć wytwórni produkujących płyty dwudziestu pięciu marek – były to zarówno wydawnictwa polskie (Syrena, Lonora, Orpheon i in.), jak i przedstawicielstwa zachodnich koncernów, takich jak Columbia, Odeon, Parlophon czy His Master’s Voice. Oferta zmieniała się z biegiem czasu. W latach dwudziestych, podobnie jak przed I wojną światową repertuar płytowy musiał być przez producentów dobierany bardzo ostrożnie. Istotnym kryterium były ograniczenia techniczne, bowiem niektóre rodzaje dźwięków bardzo źle wychodziły na akustycznych nagraniach. Na przełomie lat dwudziestych i trzydziestych, kiedy technika poszła naprzód i do polskiego przemysłu fonograficznego wprowadzono mikrofony, jakość nagrań pozwalała już nagrywać wszystko. Wtedy też na większą skalę pojawiły się typy nagrań, które wcześniej były dokonywane w niewielkich ilościach, lub wcale, np. recytacje czy nagrania refrenowe. Polska fonografia, zwłaszcza na początku lat trzydziestych, kiedy miało miejsce apogeum produkcji, oferowała właściwie wszystkie typy nagrań: muzykę taneczną, lekką, poważną, ludową, piosenki filmowe i kabaretowe, skecze i monologi komiczne, pieśni kościelne, repertuar mniejszości narodowych i etnicznych, nagrania dla dzieci, recytacje, kursy językowe itd. Poza nagraniami polskimi ukazywały się również liczne nagrania importowane z zagranicy, w większości z Niemiec, Anglii, Francji i Stanów Zjednoczonych. Istniał także eksport zarówno gotowych płyt wyprodukowanych w Polsce, jak i naszych nagrań, które wydawane były przez zagraniczne koncerny. W ofercie fonograficznej można odnaleźć pewne echa wydarzeń politycznych i gospodarczych. Po dojściu NSDAP do władzy w 1933 roku i utworzeniu III Rzeszy z oferty niemal zupełnie znikły tak dotąd popularne nagrania humoru szmoncesowego. Z kolei po zajęciu Zaolzia przez Polskę w 1939 roku zaprzestano wydawania na polskich płytach repertuaru czeskiego, który od kilku lat był obecny w naszej ofercie. W latach międzywojennych płyty gramofonowe można było zaliczyć do grupy towarów luksusowych. Od początku lat trzydziestych, kiedy ceny płyt uległy znacznej obniżce, dostępność gramofonu zaczęła rosnąć. Wtedy też płyty gramofonowe zaczęły być na szeroką skalę reklamowane w prasie. O ile w latach dwudziestych reklamy płyt należały do rzadkości, w latach trzydziestych na większą skalę pojawiły się reklamy płyt w formie plakatów, ogłoszeń prasowych, a także artykułów sponsorowanych. Klienci byli na bieżąco informowani o nowościach płytowych. Niektóre wytwórnie wydawały bieżące katalogi nawet co miesiąc. O poważnym podejściu do nagrań płytowych świadczy pojawienie się krytyki fonograficznej. Od 1929 roku na łamach polskich dzienników i czasopism ukazywały się recenzje wybranych nagrań. Fonografia służyła przede wszystkim rozrywce (muzyka taneczna, popularna i ludowa zajmowały łącznie blisko 60% oferty), była jednak wykorzystywana także do wyższych celów, m.in. dydaktycznych. Ukazywały się serie nagrań recytacji czy muzyki poważnej przeznaczonych do użytku szkolnego, a także kursy języków obcych. Ówcześni producenci uwzględniali także wielokulturowość Polski: blisko 10% oferty obejmowały nagrania przeznaczone dla mniejszości narodowych, głównie żydowskiej i ukraińskiej, Fonografia blisko współpracowała z dwiema pokrewnymi dziedzinami: radiofonią i kinematografią. Oddziaływały między sobą na swój rozwój techniczny i artystyczny, zapewniały sobie atrakcyjny repertuar, a także wzajemnie się promowały.

Polish phonographic industry of the interwar period offered altogether more than 36 thousand recordings, of which 85% has been effectively filed. Throughout the said period, Poland accumulated six factories producing records for twenty five labels – both of Polish origin (Syrena, Lonora, Orpheon, etc.) and agencies of the western houses, example being Columbia, Odeon, Parlophon or His Master’s Voice. The offer varied with time passing. In the twenties (of the XX century), as before the WWI, the record repertoire called for careful selection. A serious obstacle constituted technical limitations, for certain types of sounds were poorly comprehended within the acoustic recordings. Late twenties and early thirties, when the technology evolved and Polish phonographic industry could take advantage of microphones, the quality of recordings was satisfactory enough to store everything. Just then, new types of records appeared, which had been scarce or limited beforehand, like recitations or refrain recordings. Polish phonography, especially at the beginning of the thirties, when the apex of production took place, offered almost all varieties of recordings: dance music, light and classic music, folk music, film and cabaret music, gags and comic monologues, church oratories, repertoire of the national and ethnical minorities, children recordings and recitations and foreign languages tutorials, etc. Apart from the Polish releases, also records from abroad were available, majority from Germany, England, France and The States. Export was also quite acknowledgeable, of both records fully manufactured in Poland as well as our recordings to be published by foreign companies. The phonographic offer was also shaded by political and economical events. After NSDAP had seized the power in 1933 and III Reich immerged, the market almost excluded so popular recordings of the Jewish gags (szmonces). Moreover, after seizing Zalozie by Poland in 1939 (part of Czechoslovakia, bordering with Poland at that time), Czech recordings released successfully for the past years disappeared from our offer. In the interwar period, gramophone records were perceived as luxurious items. Since the beginning of the thirties, when the prices of records fell, the availability of the phonograph began to increase. It was the time when records started being advertised in the press. As much as in the twenties, commercial ads of the records were scarce, the thirties flourished with ads of records in the forms of posters, press commercials as well as advertorials. Customers were constantly updated about the latest releases. Some record companies published ongoing catalogues as frequently as every month. Such serious attitude toward vinyl recordings was emphasized by emerging of phonographic criticism. Since 1929, Polish daily papers and magazines published reviews of the selected records. Phonography above all, served the purpose of entertainment (dance music, popular and folk music constituted altogether almost 60% of its offer), however, it was also utilized for more advanced function like didactics needs. Whole series of recitation recordings or classic music for education aids, as well as foreign languages tutorials appeared. Producers of that time accounted also for multiculturalism of then Poland: almost 10% of the offer constituted recordings for the national minorities, mostly Jewish or Ukrainian. Phonography has cooperated closely with two sibling disciplines: radio broadcasting and cinematography. They influenced one another and enhanced technical and artistic development, provided attractive repertoire and moreover, promoted one another.