Wykorzystanie analizy potencjałów wywołanych i innych zmiennych fizjologicznych w wykrywaniu skrywanych informacji

Celem badań przedstawionych w niniejszej rozprawie było sprawdzenie, czy skrywanie mimowolnie nabytych informacji na temat zdarzenia ma związek w wielkością amplitudy potencjału P300. Ze względu na interdyscyplinarny charakter zrealizowanego projektu, uwzględniono w nim zarówno aspekty praktyczne, związane z aplikacją badanej metody np. na gruncie kryminalistyki, jak również aspekty teoretyczne, związane z psychologiczną problematyką posiadania i skrywania informacji. W badaniach uwzględniono szereg czynników, które na podstawie przeglądu dotychczasowych badań, mogłyby mieć wpływ na amplitudę potencjału P300, a w rezultacie skuteczność wykrywania skrywanych informacji: odstęp czasowy miedzy popełnieniem pozorowanego przestępstwa a badaniem z użyciem poligrafu i EEG, istotność bodźca pojawiającego się w czasie zdarzenia (bodziec centralny vs. peryferyczny), pobudzenie emocjonalne wywołane zdarzeniem. W przeprowadzonych eksperymentach, obok rejestracji aktywności elektrycznej mózgu, przeprowadzono również badanie z wykorzystaniem poligrafu, aby porównać skuteczność tych dwóch metod. Przeprowadzono dwa badania, które zaplanowano w odpowiedzi na niską wartość ekologiczną dotychczas opublikowanych eksperymentów. Pierwsze z nich miało na celu sprawdzenie skuteczności wykrywania skrywanych informacji nabytych w sposób mimowolny oraz porównanie jej ze skutecznością badania poligraficznego. Planowano także zbadanie czy inne, obok amplitudy potencjału P300, wskaźniki neurofizjologiczne – moc fali theta i asymetria półkulową w mocy fali alfa – również mogą mieć związek ze skrywaniem informacji. W badaniu uwzględniono również szereg zmiennych indywidualnych i sprawdzono, czy ich poziom będzie związany z amplitudą potencjału P300 w teście skrywanych informacji. Wyniki uzyskane w tym badaniu wskazują na to, że wielkość amplitudy potencjału P300 jest związana ze skrywaniem informacji nabytych mimowolnie. Co więcej jej wielkość okazała się zależna od rodzaju elementu, którego dotyczył test wykrywania skrywanych informacji. W dalszej kolejności potwierdzono, że analiza amplitudy potencjału P300 jest skuteczną metodą wykrywania osób, które uczestniczyły w pozorowanym przestępstwie na podstawie skrywanych przez nie informacji nabytych mimowolnie. Metoda ta okazała się mieć podobną zdolność do rozróżniania osób, które brały udział w zdarzeniu i tych, które nie były z nim związane, jak badanie poligraficzne – w obu przypadkach osiągnięto skuteczność sięgającą 88%. Istotne znaczenie miał jednak element zdarzenia, o którym wiedzę próbowała zataić osoba badana. Przeprowadzone analizy nie potwierdziły zakładanego związku miedzy mocą fali theta i asymetrią półkulową w zakresie mocy fali alfa a skrywaniem informacji. Relacja pomiędzy zmiennymi indywidualnymi a różnicą w amplitudzie potencjału P300 po bodźcach istotnych i nieistotnych (związanych i niezwiązanych z pozorowanym przestępstwem) ograniczyła się głównie do pozytywnego związku między elementem zdarzenia dotyczącym nazwiska osoby okradzionej i behawioralnym systemem hamowania u osób, które popełniły pozorowane przestępstwo. Drugie badanie miało na celu weryfikację danych uzyskanych w badaniu pierwszym, uwzględnienie precyzyjnie wyróżnionych rodzajów informacji nabytych incydentalnie (elementy centralne vs. peryferyczne) oraz odstępu czasowego między nabywaniem informacji a chwilą badania. Wyniki badania drugiego potwierdziły wyniki badania pierwszego i pokazały, że wielkość amplitudy potencjału P300 w czasie wykrywania skrywanych informacji była wyższa w czasie testu dotyczącego elementu centralnego. Co więcej analizy wskazują na wyższą skuteczność badań opartych na analizie potencjału P300 w porównaniu do badań poligraficznych. Świadczą również o tym, że skuteczność badań wykrywania skrywanych informacji (szczególnie przy użyciu poligrafu) może ulec obniżeniu wraz z upływem czasu od zdarzenia, jednakże głównie w odniesieniu do elementów peryferycznych. Niestety również wyniki badania drugiego nie pozwoliły na potwierdzenie istnienia związku między mocą fali theta i asymetrią półkulową w zakresie fali alfa a faktem skrywania informacji. Co więcej w badaniu drugim nie udało się potwierdzić wyników badania pierwszego, wskazujących na pozytywny związek między behawioralnym systemem hamowania a różnicą w amplitudzie potencjału P300. Analizy pokazały jedynie negatywny związek stanu lęku z różnicą w amplitudzie potencjału P300 po bodźcach istotnych i nieistotnych, w teście dotyczącym elementu peryferycznego zdarzenia oraz negatywny związek między poziomem cechy lęku a różnicą w amplitudzie po bodźcach istotnych i nieistotnych, w teście dotyczącym elementu centralnego dla zdarzenia. Niniejsza praca stanowi istotny wkład w obszar badań związanych z wykrywaniem skrywanych informacji. Jej wyniki potwierdzają użyteczność metody analizy amplitudy potencjału P300 w wykrywaniu skrywanych informacji, wskazując jednocześnie na pewne ograniczenia, związane m.in. z funkcjonowaniem pamięci.