Interpunkcja w aktach prawnych ogłaszanych w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej

Tematem niniejszej pracy doktorskiej jest analiza pojęcia interpunkcji z punktu widzenia różnych tradycji językoznawczych oraz stosowanie interpunkcji w aktach prawnych ogłaszanych w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. W polskiej literaturze językoznawczej oraz w słownikach języka polskiego definiuje się interpunkcję jako reguły użycia takich znaków, jak np.: kropka, przecinek, wykrzyknik, które tradycyjnie określa się jako znaki interpunkcyjne lub znaki przestankowe. Termin znaki przestankowe wskazuje na związki tych znaków z mową: służą one do oddania intonacji, akcentu i innych cech prozodycznych. W przypadku znaków interpunkcyjnych na pierwsze miejsce wysuwa się ich funkcję składniową. Tradycja przedstawiania paraleli między interpunkcją w piśmie i intonacją w mowie jest wciąż obecna w językoznawstwie polonistycznym. Opieranie się na tej tradycji przy redagowaniu aktów prawnych, które stanowią specjalistyczny tekst pisany, jest problematyczne. Interpunkcja nie pełni w nich funkcji prozodycznej. Znaki interpunkcyjne w aktach prawnych wskazują związki składniowe i semantyczne w tekście. Celem pracy doktorskiej jest analiza interpunkcji rozumianej jako znaki interpunkcyjne i reguły ich użycia w tekście aktu prawnego, a szczególnie ustalenie, czy reguły ortograficzne zawarte w Wielkim słowniku ortograficznym PWN pod redakcją Edwarda Polańskiego są adekwatne w odniesieniu do przyjętego sposobu stosowania znaków interpunkcyjnych w aktach prawnych. Chodzi także o zbadanie, czy stosowanie znaków interpunkcyjnych w tekstach prawnych i w tekstach naukowych i popularnonaukowych się różni. Badanie przeprowadzono na korpusie złożonym z ustaw i rozporządzeń zawierających ponad 100 tys. słów. Założeniem pracy było rozstrzygnięcie kwestii, czy redagowanie specjalistycznego tekstu prawnego wymaga formułowania dodatkowych wskazań w zakresie interpunkcji. W rozdziale pierwszym niniejszej pracy przedstawiono pojęcie i definicje interpunkcji w polskim piśmiennictwie językoznawczym i w słownikach języka polskiego oraz zestawiono je z definicją interpunkcji w tekstach prawnych sformułowaną przez Andrzeja Malinowskiego, w której nie podtrzymuje się związku znaków interpunkcyjnych z mową. Rozdział drugi został poświęcony analizie mowy i pisma oraz znaku i znaczenia. Według wielkiej teorii piśmienności pismo nie jest zapisaną mową, jest niezależnym systemem znaków. Z analizy teorii semiotycznych i językoznawczych wynika, że znaki interpunkcyjne można potraktować jako znaki semiotyczne, które biorą udział w tworzeniu znaczenia gramatycznego. Różnicom i podobieństwom między tekstami aktów prawnych a innymi tekstami pisanymi jest poświęcony rozdział trzeci pracy. Z porównania obu rodzajów tekstów wynika, że specjalistyczny tekst prawny spełnia kryteria językoznawcze sformułowane dla tekstu pisanego. Kształtowanie się polskiej interpunkcji przedstawiono w rozdziale czwartym. Analiza diachroniczna wskazuje, że choć w XX w. nastąpiło przejście od intonacyjnego przestankowania do składniowej interpunkcji, podtrzymano związek znaków interpunkcyjnych z mową. W rozdziale ostatnim przedstawiono wyniki badań empirycznych. Porównanie kontekstów występowania znaków interpunkcyjnych w tekstach aktów prawnych z regułami Wielkiego słownika ortograficznego PWN wykazało, że znaki interpunkcyjne w tekstach prawnych pełnią funkcje opisane w regułach słownikowych. Reguły te zatem są wystarczające do interpretacji znaków interpunkcyjnych w tekstach aktów prawnych. Analiza wykazała również, że znaki interpunkcyjne w tekstach aktów prawnych pełnią takie same funkcje jak w tekstach naukowych i popularnonaukowych. Niewielkie różnice w stosowaniu znaków interpunkcyjnych i ich frekwencji w obu rodzajach tekstów są związane z budową i semantyką tekstów. W opisach obu rodzajów tekstów uznano, że znaki interpunkcyjne występują w określonych miejscach w tekście i pełnią w nich określone role. Nie ma potrzeby odwoływania się do mowy w celu wyjaśniania kontekstów użycia znaków interpunkcyjnych w aktach prawnych. Podtrzymywanie związku znaków interpunkcyjnych z mową jest w dużej mierze kwestią tradycji. W odniesieniu do tekstów aktów prawnych można z tej tradycji zrezygnować i traktować znaki interpunkcyjne jako znaki wskazujące związki składniowe i semantyczne występujące w tekście aktu prawnego.

The subject of the present thesis is the analysis of the concept of punctuation from the point of view of various linguistic traditions and the use of punctuation in legal acts published in the Journal of Laws of the Republic of Poland. According to Polish linguistic literature and Polish language dictionaries, punctuation is defined as the rules of the use of such signs as, for example, periods, commas, exclamation marks, which are traditionally called punctuation marks or pause marks. The term pause marks indicates the connection between these signs and speech; they are used to express intonation, accent, and other prosodic features. When it comes to punctuation marks, their syntactic role comes first. The tradition of drawing a parallel between punctuation in writing and intonation in speech is still present in Polish linguistics. It seems problematic, however, to rely on this tradition when drafting legal acts, which constitute written text for specific purposes. Punctuation does not play a prosodic function in them. Punctuation marks in legal acts indicate syntactic and semantic relations in the text. The purpose of the thesis is to analyze punctuation understood as punctuation marks and rules of their use in a legal text and, in particular, to determine whether the punctuation rules included in “Wielki słownik ortograficzny PWN” edited by Edward Polański are adequate in relation to the practice of using punctuation marks adopted in legal acts. The second aim of study is to examine whether the use of punctuation marks in legal texts differs from academic and popular science texts. The research was based on a corpus composed of laws and decrees containing over 100,000 words. The assumption of the thesis was intended to determine whether editing a specialized legal text requires formulating additional punctuation guidelines. The first chapter of the thesis presents the concept and definitions of punctuation in Polish linguistic literature and dictionaries, and compares them with the definition of punctuation in legal texts suggested by Andrzej Malinowski. In these definition the connection between punctuation and speech was relinquished. The second chapter is devoted to the analysis of speech and writing as well as to the relation between the sign and meaning. According to the Great Theory of Literacy, writing is not written speech, it is an independent system of signs. The analysis of semiotic and linguistic theories shows that punctuation marks can be treated as semiotic signs involved in creating grammatical meaning. The third chapter of the thesis is dedicated to differences and similarities between a general written text and a legal text. The comparison of the two types of texts reveals that the legal text meets the linguistic criteria formulated for the written text. The origins of Polish punctuation are presented in the fourth chapter. Diachronic analysis demonstrates that the connection between punctuation and speech has not been abandoned even though speech pausing was replaced by syntactic punctuation in the 20th century. The last chapter of the thesis contains the results of empirical research. The comparative analysis of the contexts of the use of punctuation marks in legal texts and Polish orthography rules included in “Wielki słownik ortograficzny PWN” edited by Edward Polański showed that punctuation marks in legal texts perform functions specified in the dictionary rules. Therefore, these rules are sufficient to the interpretation of the usage of punctuation marks in legal texts. The analysis also revealed that punctuation marks in the texts of legal acts fulfill the same functions as in academic and popular texts. Slight differences in the usage of punctuation marks and in their frequency in both text types result from the structure and semantics of the texts. Punctuation marks were found to appear in typical places and play typical roles in of both types of text. There is no need to refer to speech to explain the contexts of the usage of punctuation marks in legal acts. Maintaining the connection between punctuation marks and speech is mostly the matter of tradition. In the case of legal language, this tradition may be changed; punctuation marks should be treated as signs indicating syntactic and semantic relations appearing in the text of a legal act.