Komunikacja w administracji publicznej. Próba lingwistycznego ujęcia na przykładzie komunikacji w zakresie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w UE

Wraz z przyjęciem Rzeczypospolitej Polskiej do grona krajów członkowskich Unii Europejskiej struktury administracyjne państwa polskiego przejęły na siebie szereg zadań wynikających bezpośrednio z porządku prawnego obowiązującego w ramach Wspólnoty. Swoboda przemieszczania się i związanej z nią aktywności zawodowej obywateli 27 krajów członkowskich, jaką gwarantują zapisy traktatów unijnych, stanowi jeden z filarów ideowych koncepcji wspólnej, zjednoczonej Europy. Kwestią oczywistą jest, iż prerogatywy, jak te wskazane powyżej, wymagają od zaangażowanych państw pewnej systematyzacji procedur związanych z mobilnością zawodową mieszkańców starego kontynentu, swoistego zdefiniowania, w tym prawnego, samego zjawiska translokacji ludności i wszelkich praw i obowiązków z tym związanych. Jednym z fundamentów ugruntowujących podstawy dla swobodnego przepływu mieszkańców w granicach zjednoczonej Europy jest zapewnienie im, w przypadku chęci podjęcia pracy w innym kraju członkowskim, właściwego zabezpieczenia społecznego, analogicznego do tego, jakie gwarantowałoby ustawodawstwo ich kraju ojczystego. Jako że w sferze zabezpieczenia społecznego mamy do czynienia de facto z 27 różnymi, w znacznej mierze indywidualnymi systemami, wypracowanie uniwersalnych uregulowań prawno-systemowych dla wszystkich zainteresowanych państw uznano już na wstępie za inicjatywę pozbawioną realnej szansy na urzeczywistnienie. Toteż skupiono się na osiągnięciu pewnego kompromisu, którego istota polegać miała na wypracowaniu kilku sztandarowych zasad wspólnych dla ogółu państw członkowskich przy jednoczesnym zachowaniu autonomii poszczególnych krajowych systemów zabezpieczenia społecznego. Dzięki ustanowieniu ram prawnych dla tego wyjątkowego przedsięwzięcia w postaci pakietu rozporządzeń Komisji Administracyjnej ds. Zabezpieczenia Społecznego niejako powołano do życia rozległy konstrukt legalistyczny, którego celem miała być koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego na terenie UE. 2 Do realizacji zadań płynących z założeń wspólnotowego ustawodawstwa każdy z krajów wyznaczył jednostki administracji publicznej, które będą odpowiedzialne za właściwą, tj. opartą o przewidziane dlań normy prawne, współpracę z równoległymi organami pozostałych członków Wspólnoty. Współdziałanie struktur administracyjnych zróżnicowanych co do swojej organizacji i metodyki działania wymaga, by ich współpraca odbywała się z zachowaniem określonego porządku, którego gwarantem jest przede wszystkim właściwa komunikacja. Nie dość powiedzieć, iż ta stanowi warunek sine qua non jakiejkolwiek interakcji (zwłaszcza) w przypadku, gdy skala unijnego projektu wykracza poza ramy regionalne i obejmuje swoim zasięgiem wszystkie kraje członkowskie UE. Wyłącznie dzięki skutecznej wymianie informacji możliwe jest wykonywanie zapisów rozporządzeń Komisji Administracyjnej, a tym samym zapewnienie obywatelom Wspólnoty bezpieczeństwa w zakresie polityki społecznej bez względu na miejsce ich aktualnego pobytu czy działalności zawodowej. Z tego punktu widzenia zjawisko komunikacji per se wydaje się mieć charakter podmiotowy, jeśli przyjrzeć się w pierwszej kolejności mechanizmom, dzięki którym możliwe jest skoordynowanie ze sobą poszczególnych systemów zabezpieczenia społecznego. Werbalny profil komunikacji w sferze administracji publicznej definiują ponad wszystko teksty jako narzędzia, przy pomocy których informacje przekazywane są pomiędzy zaangażowanymi w proces instytucjami, ale też, na co również wypada zwrócić szczególną uwagę, w obrębie relacji instytucja państwowa – obywatel. Obok korespondencji urzędowej rozumianej w sposób tradycyjny, która do tej pory co do zasady kształtowała komunikację w strukturach państwowych, należy nadto wyróżnić współczesne instrumenty teleinformatyczne, których ekspansja, stymulowana aktualnie przez gremia unijne, ma na celu doprowadzić do swoistej reorientacji tej sfery komunikacji w przyszłości. Mając na uwadze powyższe ze wszech miar wskazanym jest, aby na łamach przedmiotowej dysertacji dokonać rewizji możliwie całościowej, obejmującej pełne spektrum środków przekazu wykorzystywanych obecnie w instytucjach państwowych. Skuteczność komunikacji omawianej na kartach prezentowanej rozprawy podlega wieloaspektowej weryfikacji. Toteż przyjrzeć należy się poszczególnym symptomom, zarówno z uwzględnieniem współczynników formalnych determinujących teksty jako konkretne akty mowne, ale również poddać ocenie ich wartość jako nośników informacji w przestrzeni międzyinstytucjonalnej z jednej strony, jaki i na poziomie interakcji między organem administracyjnym a obywatelem z drugiej. 3 Specyfika komunikacji w administracji publicznej, w szczególności zaś jej ocena w obrębie unikalnego pod względem koncepcyjnym obszaru koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, stanowi punkt wyjścia dla inicjatywy badawczej wyrażonej w ramach proponowanej rozprawy. Przedmiotem naukowego poznania są podstawowe uwarunkowania interakcji językowej w zakresie polityki społecznej Wspólnoty zwieńczone precyzyjnym opisem kluczowych współczynników przedmiotowej komunikacji. Do takich zaliczyć trzeba ponad wszystko podstawowy stymulator wzajemnych relacji o charakterze werbalnym, tj. język (specjalistyczny) administracji publicznej i jego podstawowe parametry, których wyodrębnienie będzie możliwe dzięki analizie rzeczywistych tekstów stanowiących narzędzie pracy profesjonalnej w badanym obszarze. Tym samym, w zgodzie za założeniami antropocentrycznej teorii rzeczywistych języków ludzkich sformułowanej przez F. Gruczę, wszelkie działania badawcze będą skierowane na rewizję faktycznych wypowiedzi konkretnych specjalistów. Ponadto, dzięki przyjęciu koncepcji relatywistycznego podejścia do tekstów jako doktryny wyjściowej dla poczynań analitycznych możliwy będzie adekwatny opis znamion wspomnianego języka specjalistycznego oparty na wnikliwej obserwacji podstawowych (realnych) typów tekstów, zarówno w odniesieniu do ich właściwości morfo-syntaktycznych, jak i szeroko rozumianej stylistyki, a także z uwzględnieniem stopnia ich nasycenia terminologicznego, czy wreszcie differentia specifica samych terminów. Wnioskom płynącym z kwerendy materiału analitycznego należy przypisać wymiar aplikatywny. Przeprowadzone badania pozwolą na trafny opis struktury języka specjalistycznego administracji publicznej w sferze koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Jego współczynniki uniwersalne, tj. wartości powtarzalne na tle ogółu tekstów specjalistycznych umożliwią stworzenie tzw. matrycy tekstowej dla wypowiedzi profesjonalnych w rozpatrywanej dziedzinie. Będzie to swoisty wzorzec tekstu specjalistycznego reprezentatywny dla obszaru rzeczywistości badanej na łamach prezentowanej pracy. Spostrzeżenia będące wynikiem analizy charakteru interakcji językowej w obszarze administracji publicznej przyczynią się nadto do pogłębienia wiedzy na temat komunikacji interpersonalnej w przedmiotowej przestrzeni. Wnioski i konstatacje z działań analitycznych przeniesione na grunt ogólny niewątpliwie poszerzą zakres wiedzy teoretycznej na temat zjawiska języków specjalistycznych sensu largo. Uwzględniając powyższe założenia i cele naukowe należy również wspomnieć, iż badania będą realizowane zarówno na produktach konwencjonalnej korespondencji urzędowej, do których zalicza się zwykle pisma, decyzje czy postanowienia, jak również 4 z uwzględnieniem nowoczesnych źródeł komunikacji cyfrowej, które docelowo mają zapoczątkować zmiany strukturalne w obrębie całej administracji unijnej. Współczynniki jakościowe obydwu typów tekstów będą weryfikowane równolegle. W konsekwencji Oznaczenie bazowych znaczników tekstów specjalistycznych tożsamych dla obu pionów komunikacji pozwoli na wyeksponowanie czynników uniwersalnych, a tym samym nakreślenie wspomnianych wyżej matryc tekstowych dla wypowiedzi reprezentatywnych dla fragmentu rzeczywistości, który leży u podstaw naukowych dociekań. Niniejsza rozprawa obejmuje sześć rozdziałów, w obrębie których przedstawiony zostanie zarówno problem badawczy, jak i implikacje płynące z jego późniejszej analizy. Rozdział pierwszy stanowić będzie osnowę merytoryczną, na tle której przeprowadzone zostaną zasadnicze badania. Zarys problematyki związanej z koordynacją systemów zabezpieczenia społecznego w UE umożliwi znacznie skuteczniejszy i szerszy ogląd rozpatrywanego zjawiska, albowiem pozwoli na obserwację problemu z uwzględnieniem naturalnych uwarunkowań, w których zachodzą przedmiotowe procesy. Przekrój chronologiczny działań legislacyjnych prowadzących do opracowania podstaw koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego pozwoli ocenić stopień złożoności zjawiska i jego ważkość dla obywateli Wspólnoty, których swoboda przemieszczania się w jej granicach stanowi jedną z podstawowych wartości, które dały asumpt do urzeczywistnienia bezprecedensowej koncepcji. Istotę rozdziału drugiego stanowi zjawisko komunikacji w administracji publicznej. Rozważania na powyższy temat poprzedza zwięzła refleksja na temat podstaw międzyludzkiej komunikacji w ogóle. W dalszej kolejności przedmiotem opisu stają się specjalistyczne kompetencje komunikacyjne, w szczególności zaś ich poszczególne składniki. Poczynając od kompetencji stricte językowej, którą rozstrzygać będziemy każdorazowo w odniesieniu wyłącznie do konkretnego mówcy-słuchacza, poprzez jego umiejętności prowadzenia dyskursu w środowisku specjalistycznym, na kompetencjach kulturowych skończywszy. Ponadto, w ramach niniejszego rozdziału, scharakteryzowane zostaną podstawowe współczynniki komunikacji w administracji publicznej, jak również zdefiniowane pod względem teoretycznym jej prymarne środki wyrazu w postaci tekstów (specjalistycznych) oraz wiedza (specjalistyczna) jako kluczowy element interakcji profesjonalnej. W rozdziale trzecim przedstawione zostaną faktyczne wyniki badań przeprowadzonych na zgromadzonym korpusie tekstów specjalistycznych. Na jego podstawie wyeksponowaniu ulegną wiodące parametry języka administracji publicznej oraz wyciągnięte 5 wnioski z dokonanej analizy, które pozwolą określić obraz komunikacji w organach administracji państwa w jej obecnym kształcie. Specyfika interakcji w ramach koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego wymaga bezwzględnie by odnieść się do symptomatycznych dla współczesnej komunikacji w tej dziedzinie nowoczesnych, cyfrowych środków wymiany informacji, podejmując jednocześnie próbę opisu ich elementów charakterystycznych, których późniejsza ocena umożliwi opracowanie (teoretycznego) wzorca tekstu specjalistycznego, tak na gruncie elektronicznej wymiany danych, jak i w obszarze konwencjonalnej korespondencji. Rozdział czwarty zawiera uwagi końcowe związane bezpośrednio z wynikami przeprowadzonych badań, jak również pewne konkluzje wynikające z ich treści, a za razem pozwalające zdiagnozować kluczowe trudności związane z istotą komunikacji w omawianym obszarze. Pracę wieńczą adnotacje bibliograficzne, zarówno te konwencjonalne w formie publikacji drukowanych, jak i źródła internetowe. Do rozprawy, w formie załączników, dołączone zostaną przykładowe teksty reprezentatywne dla obszaru prowadzonych badań, w oparciu o które wykonane zostały przedmiotowe działania analityczne. W ich skład wejdą zarówno typowe akty administracyjne rozumiane w ujęciu konwencjonalnym, jak również, w myśl konsekwentnej realizacji przyjętych założeń, druki elektroniczne. Z uwagi na cyfrowy charakter wspomnianych dokumentów, jako załączniki ujęte zostaną wydruki określonych formularzy, wyselekcjonowanych na podstawie częstotliwości ich wykorzystywania przez organy unijne oraz z uwagi na objętość samych kwestionariuszy.

When the Republic of Poland became a member state of the European Union back in 2004 it took on many different obligations which were defined by the legislation of the Community. One of the foundations which undoubtedly constitute common and united Europe is freedom of movement and professional activity. It is quite obvious that prerogatives like the above require from each member state a certain systematization and method when it comes to procedures controlling dislocation of employees and self-employed persons within the EU as well as rights and obligations that may result directly from this fact. To support freedom of movement and professional activity every citizen of the European Community must be sure that working in any other EU member state offers her/him the same range of social security that would be provided by her/his home country. Due to the fact that basically we are dealing here with 27 different and very specific social security systems, the idea of creating one universal system for all the countries involved was doomed from the very beginning. This is why the EC competent bodies decided to develop a few basic principles which could be binding for every member state. Thanks to that it was possible to preserve the individuality of the national security systems. By creating a legal framework the Administrative Commission was able to bring to life a project whose main goal was coordinating of social security schemes within the entire EU. The cooperation between very much diversified European institutions, especially in terms of organization and procedures, needs a solid basis which can be delivered mostly by an effective comunication. A correct information exchange can ensure that the regulations of the Administrative Commission will be carried out in a proper way, but the most important thing is, that all the citizens of the European Union are going to have the same level of social 2 security, regardless of where they live and work. This makes the communication even more signifikant if not fundamental for the process itself. The verbal profile of the communication in public administration (in general) is determined by professional texts that are used as tools to transfer information between institutions and, what is even more important, between institutions and citizens. The extent of professional texts within the discussed area includes not only traditional correspondence, which has always been typical for official communication, but also modern, digital forms of data exchange that will contribute to a general reorientation of public communication in the future. The following dissertation is intended to provide a holistic revision of the entire range of means that enable communication in this specific sphere of public administration. Since its efficiency is a result of many different aspects combined together it is important to have a look at all the features that define texts as concrete speech acts on the one hand and estimate their value as an information carrier for both relations, the one between public organizations and the one between an institution and a citizen on the other hand. The characteristic of communication in public administration, but in particular in its very specific discipline of coordination of social security systems in the EU is to be treated as a starting point for this scientific research. The main interest is focused on a description of general parameters of linguistic interaction. It is beyond doubt that it is created mainly by a leading role of language for special purposes (LSP) that distinguishes the aforementioned communication. The typical features of this language will be analized on the basis of actual texts that specialist commonly use when communicating with their partners in Europe. On the background of the anthropocentric theory of human languages by F.Grucza the actual texts and documents are crucial factor which enables the researcher to come to reliable results, i.e. to select the parameters characteristic for this branch of verbal interaction. Every utterance will be looked into to highlight its morpho-syntactic, lexical and stylistic features, but also to investigate its terminological density as well as the differentia specifica of the terms themselves. All the conclusions made after creating a linguistic profile of the communication in public administration and screening its basic instruments in the form of professional texts are applicable and will contribute to an expansion of knowledge of this specific LSP and (consequently) will definately advance the perception of languages for special purposes in genere. 3 The following dissertation consists of six chapters within which the scientific problem will be presented and discussed. The first chapter should provide a content-related background for the scientific research. A broad outline of the coordination of social security systems in the EU enables a wider perspektive when seeing the problem in its natural environment. A chronological order of legislative actions taken to lay foundations for this unprecedented legal creation will display complexity of the phenomenon. The essence of chapter two focuses on a detailed analysis of the communication in public administration. This study is preceded by a general description of an interpersonal communication which appears to be a reasonable starting point to provide a profound breakdown of a professional communication competence later in the discourse. Furthermore, the second chapter will show the basic features of the cummunication in public administration based on professional texts as main instruments of this specific interaction. Chapter three will present the concrete results of the intended research. The communication in the coordination of social security systems is created by two separate streams of data flow. One of them is traditional correspondance, the other are recently introduced digital tchnologies which make the data transfer quicker and more effective. It is relevant to look into those two different ways of communication equally and determine their funktional parameters. As a consequence it will be possible to define a model of text which can be found representative for public administration or at least for its very narrow subdiscipline called coordination of social security systems. Chapter four is composed of final conclusions that arose when conducting this research. The two last chapters will contain bibliography that can be devided into two parts. The first part consists of traditional literature. The second part are internet sources that were avaible at the time of writing. The final chapter includes enclosed document samples that showcase typical sorts of texts used within the problematic area. The samples were methodically selected from the Corpus of official texts gathered for the purpose of research.