Użyteczność kartograficznych anamorfoz powierzchniowych.

Głównym celem mojej pracy jest próba wskazania, który z typów anamorfoz powierzchniowych stycznych może być użyteczny dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W pierwszej części pracy omawiam główne zagadnienia związane z anamorfozami kartograficznymi, szczególny nacisk kładąc na anamorfozy powierzchniowe oraz możliwości ich zastosowania w nauczaniu w szkołach ponadgimnazjalnych (ponadpodstawowych) w odniesieniu do zapisów obowiązującej oraz planowanej podstawy programowej. Ważnym elementem pracy jest klasyfikacja anamorfoz kartograficznych będące najpełniejszym opracowaniem w porównaniu do dotychczas zaproponowanych w literaturze kartograficznej. W ramach klasyfikacji anamorfoz kartograficznych proponuję ujednolicenie nazewnictwa z tego zakresu oraz omawiam poszczególne typy anamorfoz powierzchniowych. Przybliżyłam również możliwości zastosowania anamorfoz powierzchniowych w nauczaniu geografii i przyrody w szkołach ponadgimnazjalnych.W drugiej części pracy omawiam badanie, które przeprowadziłam wśród uczniów szkół ponadgimnazjalnych. W badaniu porównywałam trzy typy anamorfoz powierzchniowych stycznych: kartodiagramy anamorficzne kwadratowe, anamorfozy regularne oraz anamorfozy nieregularne Gastnera-Newmana, testując mapy w odniesieniu do trzech poziomów czytania mapy (szczegółowy, pośredni i ogólny). Do badania opracowałam mapy dotyczące zjawisk społeczno-gospodarczych w Europie. Na potrzeby analizy wyników badania podzieliłam uczniów na cztery grupy umiejętności geograficznych. W grupach tych rozważałam związek pomiędzy umiejętnościami geograficznymi a poprawnością i czasem odpowiedzi na zadania. Istotnym elementem badania było sprawdzenie, na ile umiejętności geograficzne uczniów mają związek z oceną tej formy prezentacji danych na mapie. Na podstawie uzyskanych wyników stwierdziłam, że najbardziej użytecznym typem anamorfoz powierzchniowych stycznych w nauczaniu w szkołach ponadgimnazjalnych jest anamorfoza regularna. Anamorfozy tego typu są szczególnie przydatne na szczegółowym i ogólnym poziomie czytania mapy. Poprawność odpowiedzi na zadania związana była z grupą umiejętności geograficznych, według których podzieleni zostali uczniowie, jednak czas rozwiązywania poszczególnych zadań nie był związany z grupą umiejętności geograficznych. Jednocześnie stwierdziłam, że przynależność do grupy umiejętności geograficznych nie wpływa na ocenę anamorfoz przez uczniów.Odnosząc się do poszczególnych typów anamorfoz powierzchniowych zanotowałam kilka istotnych kwestii, związanych z ich wykorzystaniem w nauczaniu w szkołach ponadgimnazjalnych. Zadania, w których uczniowie wykorzystywali kartodiagramy anamorficzne kwadratowe zajmowały średnio najwięcej czasu, w szczególności te, które związane były z szczegółowym i pośrednim poziomem czytania mapy. Kartodiagramy anamorficzne okazały się użyteczne we wskazaniu jednostki o największej wartości zjawiska, ale nieużyteczne w przypadku, kiedy należy podać nazwę tej jednostki (państwa). Kartodiagramy anamorficzne okazały się mniej użyteczne niż anamorfozy regularne i nieregularne na ogólnym poziomie czytania mapy. Anamorfozy regularne to typ anamorfoz powierzchniowych stycznych, który warto stosować do prezentacji zjawiska na poziomie szczegółowym czytania mapy, w szczególności kiedy uczniowie mają podać nazwę danego państwa. Jednocześnie są to anamorfozy najbardziej użyteczne w prezentowaniu informacji na ogólnym poziomie czytania mapy. Anamorfozy nieregularne okazały się mało użyteczne na poziomie szczegółowym czytania mapy.Zastosowanie anamorfoz powierzchniowych stycznych w nauczaniu geografii w szkołach ponadpodstawowych wpisuje się w zapisy projektowanej podstawy programowej dla szkół ponadpodstawowych („Projekt Podstawy Programowej…” z dn. 18.07.2017), w szczególności w zakresie realizacji celów poznawczych na podstawie różnorodnych form graficznych i kartograficznych prezentacji danych, wykorzystania uzyskanych danych czy prowadzenia analiz środowiska przyrodniczego.

The main purpose of my PhD thesis is to indicate which type of contiguous area cartograms may be the most useful for secondary school students.In the first part of the thesis I discuss the main issues with regard to cartograms, with emphasis put on area cartograms and with regard to the possibility of cartograms’ application in teaching process in secondary schools (in relation to the fulfilling the current and planned core curriculum). An important element of the thesis is the classification of cartograms that is the most comprehensive one among classifications suggested in the cartographic literature. I have also analyzed the possibility of applying cartograms in teaching geography in secondary schools.In the second part of the thesis, I discuss an empirical study that I have conducted among pupils of secondary school. I compared the three types of contiguous area cartograms: square cartograms, mosaic cartograms, diffusion-based cartograms. The methods were used in the three levels of map reading. For the purpose of the empirical study I have prepared maps of socio-economic phenomena in Europe. When analyzing the collected data, I divided the pupils into four groups of geographical skills. I considered the relationship between geographical skills and response correctness as well as response time. I verified whether geographic skills are related to the opinion on cartograms by respondents. According to the collected data, I found that the most useful type of area cartograms for secondary school teaching is mosaic cartogram. This type of cartograms is particularly useful for detailed and general level of map reading. Moreover, the correctness of the response to the tasks was related to the group of geographical skills, whereas the time of solving individual tasks was not related to the group of geographical skills. Finally, the group of geographical skills does not affect the students' assessment of cartograms.When considering particular types of area cartograms, I noticed some important issues related to their use in teaching in secondary schools. It took the most time to pupils to complete tasks using square cartograms. Mainly tasks related to the detailed and indirect level of map reading. Square cartograms are useful in identifying the unit with the highest value of the phenomenon, but not helpful when the name of this unit (state) should be given by a pupil. Square cartograms are less useful than mosaic and diffusion-based cartograms on the general level of map reading. Mosaic cartograms should be used to present the phenomenon at the detailed level of map reading, mainly when the name of a country should be given. This type of cartograms is most useful in presenting information on the general level of map reading. Diffusion-based cartograms are not useful at the detailed level of map reading. The use of contiguous area cartograms is a part of the provisions of the designed core curriculum for secondary schools. In particular, the method can be helpful for issues related to the implementation of cognitive objectives on the basis of various graphic and cartographic forms, use of data or conducting analyzes of the natural environment.