Astronomia popularna jako nauka i codzienność w Królestwie Polskim w latach 1858-1914

Głównym celem pracy jest analiza najistotniejszych zagadnień astronomicznych występujących w literaturze popularnonaukowej i powieściach astronomicznych ukazujących się na rynku wydawniczym Królestwa Polskiego w latach 1858-1914. Badanie umożliwiło zdefiniowanie fenomenu „astronomii popularnej”, czyli nowoczesnego i barwnego sposobu popularyzacji treści naukowych w XIX wieku. Astronomia popularna wynikała z wyjątkowych, historyczno-literackich podstaw, zarówno językowych – „proza wyobraźni” (imaginary prose), jak i koncepcyjnych – „astronomia wyobraźni” (imaginative astronomy). Dysertacja zatem przedstawia pomysły ówczesnych autorów i ich odbiorców związane z tematem wszechświata oraz nowego i fascynującego modelu popularyzacji astronomii w dobie modernizacji. Pracę podzieliłem na trzy zasadnicze części, w których zaprezentowałem historyczny rozwój idei astronomicznych i ich kulturowych funkcji wykorzystywanych na łamach wspomnianych źródeł. W pierwszej i drugiej części prześledziłem rozwój poszczególnych zagadnień astronomicznych oraz sposób ich implementacji w powieściach i książkach popularnonaukowych. W trzeciej części zaś wyszczególniłem najważniejsze wątki poruszane przez autorów i przeanalizowałem ich podejście do przekazywanych treści. Dzięki temu ukazałem to, w jaki sposób popularyzatorzy i pisarze drugiej połowy XIX wieku podchodzili do badań nad wszechświatem. Pierwsza i druga część stanowiły metodologiczny fundament dla trzeciej części, w której ostatecznie zarysowałem „portret” astronomii, czyli swojego rodzaju „reprezentację” i wyobrażenie autorów na temat nauki o kosmosie. Wnioski płynące z analizy poszerzają dotychczasową wiedzę na temat historii powszechnej i historii Polski, a także pozwalają dostrzec nowe tropy badawcze dotyczące społeczeństwa przełomu XIX i XX wieku, jego mentalności, wyobraźni, ale też nadziei i lęków.

The main objective of this thesis is to analyze the most crucial astronomical topics within popular science and science fiction literature printed in the Kingdom of Poland, 1858-1914. It will lay the background for the concept of “popular astronomy” – a modern and colorful way of science popularization in the 19th century. The idea was based on some particular – historical and literary – terms derived from language forms (imaginary prose), and conceptual ideas (imaginative astronomy). The dissertation is the final presentation of the imagination of authors and readers about the Universe, and a new but also fascinating way of astronomy popularization in times of modernization. I divided the work into three main parts in which I presented the historical development of astronomical ideas and their cultural functions for the aforementioned sources. In the first and second parts, I traced the development of astronomical topics and the way of their implementation into novels and popular science books. Subsequently, in the third part, I looked out for the most important subjects that were used by the authors and popularizers in the second half of the 19th century. So that I have been able to depict how they were describing science and knowledge about the Universe. The first and the second part were the solid background for the third part, in which I had created the “picture” of astronomy – a specific “representation” and imagination of the authors about the cosmos. The final outcome of this work extends our so-far knowledge of European and Polish history and expands new ways of historical understanding of 19th and 20th-century societies.