Kwestia spójności społecznej we współpracy rozwojowej Unii Europejskiej z Ameryką Łacińską

Rozprawa podejmuje problematykę relacji Unii Europejskiej z krajami Ameryki Łacińskiej w zakresie współpracy rozwojowej. Integracja europejska wytworzyła wewnętrzny model polityki spójności, w którym do priorytetów zaliczane jest osiąganie coraz to większej spójności społecznej pomiędzy państwami członkowskimi i ich poszczególnymi regionami. Założeniem dysertacji jest zbadanie w jakim stopniu unijna polityka rozwojowa względem Ameryki Łacińskiej jest motywowana przez promocję spójności społecznej, jej wartości i instrumenty typowe dla wewnątrzunijnych rozwiązań. Polityka współpracy rozwojowej Unii Europejskiej jest jednym z bardziej interesujących wymiarów procesu integracji, opartym w dużej mierze na idei solidaryzmu i wspólnego działania na rzecz słabszych. Budowana była w sposób mniej lub bardziej improwizowany od 1958 roku jednak podstawę prawną nadał jej dopiero Traktat z Maastricht. Polityka ta jest obecnie jednym z filarów unijnych stosunków zewnętrznych i dobitnie świadczy o politycznej kreatywności europejskiego ruchu integracyjnego oraz daje szerokie pole do realizowania roli „mocarstwa cywilnego”. Od swoich początków znajduje się również w ogniu krytyki ze strony zarówno badaczy różnych dziedzin naukowych i organizacji wzywających do jeszcze ambitniejszych działań, jak i osób uważających politykę za marnotrawstwo pieniędzy podatników europejskich lub, z drugiej strony barykady, jedynie za przejaw egoistycznego dbania Unii o bezpieczeństwo w środowisku globalnym, a w najbardziej skrajnym przypadku wręcz przypisuje się UE cechy mocarstwa neoimperialnego narzucającego swój model rozwoju innym. Region Ameryki Łacińskiej jest marginalizowany w polityce zewnętrznej UE. Dzieje się tak pomimo zapewnień w aktach politycznych o jego strategicznym znaczeniu. Jednak na podstawie deklaracji politycznych, aktów prawnych i roboczych dotyczących współpracy rozwojowej oraz realizowanych projektów można zaobserwować jak krystalizowała się polityka UE wobec Ameryki Łacińskiej w badanym zakresie. To właśnie UE wystąpiła z propozycją wspólnej odpowiedzialności za spójność społeczną i wyznaczyła ten element, jako oś centralną stosunków międzyregionalnych. Co równie istotne, wykorzystywane zaczęły być metody negocjacji wewnątrzunijnych i akcesyjnych, choć zdecydowanie w mniej intensywnym stopniu niż w przypadku krajów bliższych geograficznie względem UE. Dyfuzja koncepcji dotyczących spójności społecznej jest zauważalna w różnych kręgach działalności zewnętrznej UE: w projektach transgranicznych, polityce rozszerzenia, Europejskiej Polityce Sąsiedztwa oraz współpracy rozwojowej z Ameryką Łacińską. Jednocześnie kwestie rozwoju społecznego i polityki społecznej coraz częściej analizowane są na forum międzynarodowym. Adaptowanie rozwiązań unijnych i dzielenie się najlepszymi praktykami jest również zgodne z teoriami na temat integracji regionalnej w Ameryce Łacińskiej, która może wykorzystać na swoje potrzeby część pomysłów europejskich. Wzmocnienie instytucjonalne regionu, jako partnera w relacjach z UE, przy zachowaniu obranego kierunku polityki, może zwiększyć efektywność działań programów (obecnie działających tematycznie, regionalnie, subregionalnie i bilateralnie). Na zaangażowanie UE w Ameryce Łacińskiej należy spojrzeć jednak krytycznie, badając przy tym możliwości rozwoju sytuacji oraz wpływ kryzysów gospodarczych na obydwa regiony. Rozprawa przyjęła założenia teorii ról w stosunkach międzynarodowych i pomocniczo cząstkową koncepcję zależności wzajemnych. Hipoteza pracy zakładała, że w ramach relacji współpracy rozwojowej Unii Europejskiej z Ameryką Łacińską priorytetem stała się promocja spójności społecznej. Stało się tak w wyniku ewaluacji własnych doświadczeń polityki spójności w UE i jej stopniowego rozszerzania w stosunkach zewnętrznych. Poprzez to doszło do przewartościowania celów i priorytetem współpracy rozwojowej między dwoma regionami stała się spójność społeczna. Współpraca międzyregionalna na rzecz rozwoju jest specyficzna i wykształcona była osobno wobec ugruntowanej wcześniej współpracy z regionem Afryki, Karaibów i Pacyfiku (dalej AKP). Według założenia badawczego, polityka współpracy rozwojowej UE z Ameryką Łacińską posiada inne instrumenty niż ta dla AKP i jest bliższa realizacji współpracy w ramach unijnej polityki spójności, polityki rozszerzenia oraz Europejskiej Polityki Sąsiedztwa. Równocześnie spójność społeczna, z racji wagi w relacjach wewnętrznych, poprzez rozszerzenia integracji europejskiej na kolejne państwa i coraz większe zróżnicowanie ugrupowania integracyjnego, doprowadziła do przewartościowania tradycyjnej pomocy rozwojowej, co można zauważyć na przykładzie relacji Unii Europejskiej z Ameryką Łacińską. Zagrożeniem dla dalszego zaangażowania Unii Europejskiej we współpracę rozwojową na rzecz spójności społecznej jest pogorszenie sytuacji ekonomicznej i społecznej, w szczególności gdy chodzi o utrzymanie wśród opinii publicznej, a także decydentów przekonania o potrzebie solidarności wewnątrz i na zewnątrz UE. W ramach analizowanych relacji współpracy rozwojowej, w szczególności w latach dziewięćdziesiątych, zmianie uległo podejście do partnerów, ukształtowanie i priorytety polityki współpracy rozwojowej, sposób zarządzania projektami, a także język używany w dokumentach politycznych, wykonawczych i ewaluacyjnych. Narzucony został dyskurs projektów unijnych. Z jednej strony wynika to z tendencji międzynarodowych w dziedzinie współpracy rozwojowej, które wspierały zmiany w kierunku tworzenia relacji bardziej partnerskich i nowego sposobu zarządzania cyklem życia projektu. Z drugiej strony trend zwiększania efektywności pomocy rozwojowej i wagi spójności społecznej oparty jest na budzących kontrowersje hipotezach ekonomistów i praktyków. Spójność społeczna stała się pojęciem używanym zarówno w polityce wewnętrznej jak i zewnętrznej UE. Jako termin wypromowany na forum ruchu integracyjnego w Europie, wpływa również na postrzeganie problemu i jego rozwiązań w innych rejonach, w tym w szczególności w Ameryce Łacińskiej. Ewolucja rozumienia terminu spójność społeczna w samej UE zmieniła również zakres jego znaczenia jako osi priorytetowej we współpracy rozwojowej. Nacisk na realizację celu poprawy spójności społecznej jest różny w poszczególnych aktach i strategiach. Co więcej, po osiągnięciu apogeum, gdy w aktach politycznych nie pozostawiano wiele miejsca dla innych kwestii, obecnie coraz częściej zastępowany jest przez wymiar spójności terytorialnej, w tym zwłaszcza kwestie dotyczące zrównoważonego rozwoju, a także kwestie przeciwdziałania zmianom klimatycznym, a z drugiej strony wymiany technologii.

The dissertation addresses the topic of EU relations with Latin America in the field of development cooperation. European integration has created an internal model of the cohesion policy, in which the priorities to achieve ever-greater social cohesion between the Member States and the regions were included. The aim of the dissertation is to examine the extent to which the EU's development policy in Latin America is motivated by the promotion of social cohesion, its values and instruments typical for intra-EU solutions. Development cooperation policy of the European Union is one of the most interesting dimensions of the integration process, based largely on the idea of solidarity. It was built in a more or less improvised way since 1958 but only the Treaty of Maastricht provided it with a legal basis. This policy is now one of the pillars of the EU's external relations and clearly shows the creativity of European political integration movement as well as it gives ample room to carry out the role of 'civilian power'. From its beginnings is also under heavy criticism from both sides: researchers in various fields of study areas and organizations calling for more ambitious actions and on the other side those who consider this policy as a waste of EU taxpayers' money or an expression of Unions selfishness which embodies in carrying only about the safety of its global environment. In the most extreme cases EU is considered as a neoimperial power which imposes its model of development to other countries. The Latin America region is not of a highest concern in EU external policy, despite the assurances of its strategic importance in a number of political acts. However, basing on political declarations, legal acts and working documents and development cooperation projects it may be seen how EU‘s policy towards Latin America in the studied area evolved. It was the EU that proposed a joint responsibility for social cohesion and to set the item as a central axis of the bi-regional relations. What is equally important, is that the methods used in intra-EU and accession negotiations began to be implemented in development cooperation (although in a far less intense way than in the case of cooperation with countries geographically closer to the EU). Diffusion of the concept of social cohesion is evident in various spheres of activities outside the EU: cross-border projects, enlargement policy, the European Neighbourhood Policy and development cooperation with Latin America. At the same time the issues of social development and social policy are increasingly analyzed on the international agendas. Adaptation of EU solutions and sharing the best practices is also consistent within theories on regional integration in Latin America, which may well use, for its purposes, a part of european ideas and experiences. Institutional strengthening of the region, as a partner in its relations with the EU, preserving the chosen direction of policy, may increase the effectiveness of programs (currently working thematically, regionally, subregionally and bilaterally). The EU‘s involvement in Latin America, however, should also be examined critically and various possibilities of development of the situation and the impact of economic crises on both regions shall be taken under consideration. The dissertation applied the role theory in international relations and partly the concept of mutual inter-dependence. Working hypothesis assumed that in the relations of the European Union's development cooperation with Latin America the promotion of social cohesion has become a priority. This happened as a result of evaluation of experiences in EU‘s cohesion policy and its gradual expansion in external relations. Taking this under consideration there has been made a re-evaluation of the goals eventually to make social cohesion a priority in the development of cooperation between the two regions. Interregional cooperation for development is specific and was constructed separately in comparison with previously established co-operation with the region of the Africa, Caribbean and Pacific (ACP hereinafter). According to the research objectives, the EU's development cooperation policy with Latin America has other tools than that of ACP and is closer to the the framework of the EU cohesion policy, enlargement and the European Neighbourhood Policy. At the same time social cohesion, for the fact of its weight in internal relations, by extending the European integration and the increasing diversity of integration group, led to the re-evaluation of traditional development aid. This change can be illustrated by the example of the EU's relations with Latin America. The threat to further EU‘s involvement in development cooperation and social cohesion promotion outside EU may depend on economic and social situation in th EU, especially when it comes to keeping the general public opinion as well as decision-makers view on solidarity within and outside the EU. Within the analyzed framework of development cooperation relationships, particularly in the nineties, there has been a change in the approach to the partners, the shape and priorities of development cooperation policy, the management of projects, and the language used in the policy documents, implementation and evaluation. A discourse of EU projects was imposed. On the one hand this is due to the international trends in the field of development cooperation, which supported the change in the direction of creating a more partner-oriented relationships and a new way of managing the life cycle of the project. On the other hand, the trend of increasing the effectiveness of development assistance and the importance of social cohesion is based on the controversial hypothesis of economists and practitioners. Social cohesion has become a term used frequently both in european domestic and external policies. As the term promoted by integration movement in Europe, it also affects the perception of the problem and its solutions in other areas of world, partcuarly in Latin America, where huge inequalities posed a great challenge. Furthermore, after reaching its peak, when political acts left not much room for other issues, social cohesion is now increasingly replaced by the dimension of territorial cohesion, in particular in terms of sustainable development and climate change issues, and on the other hand, in the exchange of technology.