Potestas et dignitas. Ceremoniał na Uniwersytecie Warszawskim do 1939 r.

Rozprawa doktorska jest opracowaniem zwyczajów i tradycji Uniwersytetu Warszawskiego od momentu jego utworzenia w latach 1808-1816 aż po wrzesień 1939 roku. To pierwsza tego typu monografia dotycząca akademickich uroczystości oraz ceremonialnych rekwizytów najstarszej stołecznej szkoły wyższej, której podstawą były mało znane, często niepublikowane dotąd dokumenty, fotografie oraz dzieła sztuki pochodzące nie tylko ze zbiorów polskich, ale również zagranicznych. W dysertacji dążono przede wszystkim do ukazania roli, jaką miał do odegrania w wielu sferach funkcjonowania uczelni ceremoniał akademicki, o którym niestety często obecnie się zapomina lub który się krytykuje za nadmierną wystawność oraz przepych. Punktem wyjścia w rozważaniach autora były tradycje – oraz towarzysząca im oprawa wizualna – europejskich ośrodków naukowych m.in. Bolonii, Paryża, Londynu i Heidelbergu oraz najstarszych polskich uczelni w Krakowie, Wilnie i we Lwowie. W dalszej części dysertacji opisano ceremoniał akademicki w okresie funkcjonowania Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego, Cesarsko-Królewskiej Akademii Medyko-Chirurgicznej, Szkoły Głównej oraz Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Szczególnie wnikliwie omówiono w rozprawie ceremoniał UW w okresie od wskrzeszenia polskojęzycznej uczelni podczas I wojny światowej do hitlerowskiej agresji na Polskę, gdyż w ćwierćwieczu tym nastąpił swoisty „renesans” narodowych zwyczajów i obrzędów akademickich. Analizie poddano inauguracje roku akademickiego, inne oficjalne uroczystości uniwersyteckie: akademie rocznicowe, okolicznościowe posiedzenia, promocje doktorskie, pogrzeby i jubileusze, a także historyczne rekwizyty ceremonialne (insygnia, stroje, sztandar) oraz uniwersytecką przestrzeń galową z jej dziełami sztuki. Ponadto przedstawiono udział Uniwersytetu Warszawskiego w jubileuszach innych szkół wyższych, krajowych i zagranicznych, oraz zaprezentowano postępowanie przy organizacji wyjazdów na tego typu obchody. W ostatnim rozdziale pracy, w którym zamieszczono wnioski końcowe, ukazano m.in. wzorce, na których opierał się ceremoniał warszawskiej uczelni. Przeprowadzone badania dowodzą, że czerpano je przede wszystkim z Uniwersytetu Jagiellońskiego, ale niektóre inspiracje napływały także z innych polskich uczelni oraz z zagranicy. Autorowi rozprawy udało się ustalić ramy organizacyjne związane z obrzędowością Uniwersytetu. Wykazał, że w okresie międzywojennym w murach uczelni działała nawet komisja, której zadaniem było czuwanie nad najważniejszymi uroczystościami. Do tego typu zadań władze UW oddelegowywały też specjalne osoby, które zwano na Uniwersytecie mistrzami ceremonii. Ważnym celem pracy było również ustalenie, czy opracowanie akademickich zasad ceremonialnych odbywało się jedynie wewnątrz murów Uniwersytetu Warszawskiego, czy zwyczaje uniwersyteckie kształtowane były też przez czynniki zewnętrzne. Autor rozprawy ustalił, że duży wpływ na ceremoniał UW miały Komisja Rządowa/Ministerstwo Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wojsko, a także kościół. Ważną rolę odgrywała na UW w okresie międzywojennym tradycja, tj. czasy Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Głównej. W podsumowaniu dysertacji zestawiono warszawskie tradycje akademickie ze zwyczajami innych polskich i zagranicznych szkół wyższych. Okazuje się, że na państwowych polskich uczelniach przed II wojną światową podjęto próby wprowadzenia jednolitych zasad obowiązujących na inauguracjach, promocjach doktorskich oraz immatrykulacjach, warszawska obrzędowość akademicka dorównywała zaś często swoją solennością obyczajom i tradycjom zagranicznych uczelni. Autor dysertacji ma nadzieję, że zebrany przez niego materiał ułatwi w przyszłości studia nad obrzędowością UW po 1945 r., gdyż okres ten wymaga zdecydowanie osobnych badań.

The doctoral dissertation presents customs and traditions of the University of Warsaw from its foundation in 1808-1816 till September 1939. It is the first monograph which analyses the academic ceremonies and ceremonial props of the oldest school of higher education in Warsaw. It is based on not widely known, often unpublished documents, photographs and works of art from Polish as well as foreign collections. The main aim of the PhD thesis was to show the role of the academic ceremonial in the different University functions, which today often passes unnoticed or is criticised for its excessive decoration and opulence. The author begins his reflections with an overview of the traditions – and their visual design – present at the European academic centres such as Bologna, Paris, London and Heidelberg as well as the oldest Polish universities in Cracow, Vilnius and Lvov. In the next part, the academic ceremonial in the period of the Royal University of Warsaw, the Imperial-Royal Academy of Medicine and Surgery, the Main School and the Imperial University of Warsaw are described. The dissertation also presents an in-depth analysis of the ceremonial at the time when the Polish University was revived during the First World War until the German attack on Poland. It was then that the national customs and academic rites saw a revival. The thesis analyses ceremonies inaugurating academic years and other official events at University, such as anniversary commemorations, special gatherings, doctoral promotions, funerals and jubilees as well as historical ceremonial props (insignia, attires, standard) and the university gala halls decorated with works of art. Moreover, the dissertation mentions participation of the University of Warsaw in the jubilees of other schools of higher education, both in Poland and abroad. It also presents the procedures the University adopted to organize such visits. The last chapter, along with final conclusions, presents the model on which the ceremonial was based. As research has shown, although it mostly originated in the Jagiellonian University, some inspiration was drawn from other Polish and foreign universities. The author also discusses the organizational framework of the University ceremonial, pointing out that in the interwar period the University established a committee responsible for the organization of the most important events. For this purpose, the University designated specially selected staff members called masters of ceremony. Another important aim of the dissertation was to establish whether the academic rules of the ceremonial were developed only by the University of Warsaw or if they were also influenced by other external factors. Moreover, the author identified other organizations which largely shaped the ceremonial, such as the Government Commission / Ministry of Religious Denominations and Public Education, the army and the church. Tradition, i.e. the times of the Royal University of Warsaw and of the Main School also played a very important role at the University in the interwar period. The dissertation compares the Warsaw academic traditions with the customs of other Polish and foreign schools of higher education. Apparently, before the Second World War, the Polish universities made efforts to introduce uniform rules for the inaugural ceremonies, doctoral promotions and matriculation ceremonies while the solemn academic ceremonial at Warsaw University was similar to the customs and traditions of foreign schools. The author hopes that the findings of his research will encourage and facilitate the future studies on the rites of the University of Warsaw after 1945 since this period has not been explored yet and certainly merits further research.