Doświadczenia trans męskości w Polsce i na Słowacji

Celem niniejszej rozprawy jest analiza transpłciowego dyskursu w Polsce i na Słowacji – ze szczególnym uwzględnieniem doświadczeń (trans) mężczyzn – przedstawienie obecnego stanu badań społecznych dotyczących transpłciowej populacji w obydwu krajach oraz z perspektywy globalnej, a także ukazanie indywidualnych doświadczeń dwudziestu trans mężczyzn uczestniczących w badaniu jakościowym. Eksploracja dyskursu dotyczy przede wszystkich zmiany rozumienia transpłciowości w przeszłych i obecnych klasyfikacjach medycznych, sytuacji prawnej i społecznej w Polsce i na Słowacji, a także dyskursu podmiotowego i jego pozycji wobec narracji medycznych i akademickich. Te ostatnie były i często nadal są pisane z perspektywy cispłciowych badaczy i badaczek oraz specjalistek i specjalistów z zakresu szeroko rozumianego zdrowia. Obraz transpłciowości w badaniach społecznych i raportach organizacji pozarządowych wyłania się poprzez przegląd światowego stanu badań w naukach społecznych (również z perspektywy historycznej), analizę polskich i słowackich badań z zakresu tożsamości i ekspresji płciowej, a także poprzez przegląd badań dotyczących transpłciowości w Polsce i na Słowacji prowadzonych przez podmioty zagraniczne bądź międzynarodowe. Analiza ogólnej literatury podmiotu stanowi wprowadzenie do metodologii badań własnych i określenia zakresu anonimowych wywiadów swobodnych, których tematyka dotyczy tożsamości płciowej i jej pozycjonowania wobec indywidualnie rozumianej męskości oraz istniejących transpłciowych narracji, opisywanie przez badanych swojego procesu tranzycji (w tym kontaktu ze specjalistami i specjalistkami z zakresu zdrowia), zmian cielesnych i prawnych, a także poglądów uczestników na temat procesu prawno-medycznego w kraju pochodzenia. Dodatkowo wywiady dotyczą również życia społecznego, kontaktów z innymi osobami transpłciowymi, widoczności jako przedstawiciel grupy marginalizowanej oraz doświadczeń wykluczenia. Narracje trans męskości skontrowane są ponadto z akademickimi analizami męskości w ogóle, szczególnie zaś problematyką cis męskiej tożsamości i jej iluzorycznej hegemonii. Konfrontacja ta stanowi przejście do wnikliwej analizy wywiadów swobodnych przeprowadzonych z piętnastoma trans mężczyznami w Polsce i pięcioma na Słowacji, która koncentruje się przede wszystkim na problematyce coming outu, zderzenia z dyskursywnym aparatem medycznym oraz społeczną transfobią. Rozprawę konkludują zalecenia z zakresu prawa, dostępu do usług zdrowotnych oraz prowadzenia badań społecznych.

This dissertation aims to analyze Polish and Slovak transgender discourses (with a special focus on experiences of (trans) men), to present the current state of social studies research on transgender populations of both countries. It does so through the showcasing of individual experiences of twenty trans men who participated in the accompanying qualitative study. Through exploration of discourse, the dissertation examines first and foremost changes in understanding of transgender issues in past and present medical classifications, and legal and social realities of trans people in Poland and Slovakia. The analysis also raises the question of subjectivity discourse and its place in medical and academic narratives, which were – and continue to be – written from the perspective of cisgender researchers and experts in broadly defined health. The state of transgender issues in social studies and publications issued by non-governmental organizations is brought up through an analysis of current and historical research, Polish and Slovak studies on gender identity and gender expression, as well as through an overview of studies carried out by international entities. An analysis of general literature serves as an introduction to the methodology of qualitative research and the scope of unstructured interviews, which focus on gender identity, its relation to individually defined masculinity and existing transgender narratives. Study participants describe their transition process (which includes working with healthcare providers), bodily and legal changes, and their own view on legal and medical procedures in their country of origin. In addition, participants share their lived experiences, thoughts on relationships with other trans people, visibility as members of a marginalized community, and experiences of social exclusion. Trans masculine narratives are also confronted with academic analysis of masculinity as a whole, especially in the context of cis masculine identity and its illusionary hegemony. This confrontation serves as a pathway to a detailed analysis of unstructured interviews with 15 trans men from Poland and five from Slovakia to address the question of coming out and the clash between the discursive medical apparatus and societal transphobia. The dissertation concludes with recommendations concerning law and policy, access to healthcare and health-adjacent services, as well as methodologies of social studies research.